20 noyabr və 25 noyabr tarixi Azərbaycan xalqı üçün dərinmənəvi, siyasi və tarixi əhəmiyyət daşıyır. Bu günlər Ağdam vəKəlbəcər rayonlarının işğaldan azad olunmasının ildönümünü qeydedir. 44 günlük Vətən müharibəsinin nəticəsində əldə olunan qələbəilə Ermənistan kapitulyasiya aktını imzalamağa məcbur oldu vəbununla Kəlbəcər, Laçın rayonları və Ağdam rayonunun işğalda qalanhissəsi heç bir güllə atılmadan Azərbaycana təhvil verildi. Bu fakttəkcə hərbi gücümüzün deyil, həm də diplomatik üstünlüyümüzüntəzahürüdür.
Zəfərdən Böyük Qayıdışa
Azərbaycanın Vətən müharibəsindən sonra işğaldan azad edilmişərazilərdə həyata keçirdiyi yenidənqurma və bərpa işləri dünyamiqyasında inklüziv inkişafın unikal nümunəsi kimi qəbul olunur.2020-ci ilin sonundan etibarən Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsüilə başlanan “Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində bu ərazilərdəgenişmiqyaslı layihələr həyata keçirilməkdədir.
2020-ci ilin Vətən müharibəsi Azərbaycanın tarixində yeni birsəhifə açdı. 44 gün davam edən bu müharibə nəticəsində ölkəmizErmənistanın hərbi təxribatlarına qətiyyətlə cavab verərək, özərazi bütövlüyünü bərpa etdi. Müharibənin nəticəsi olaraq,Ermənistan 10 noyabr tarixində üçtərəfli bəyanatla kapitulyasiyaaktını imzaladı. Bu sənəd əsasında işğal altında qalan Kəlbəcər,Laçın və Ağdam rayonlarının bir güllə atılmadan azad edilməsi,Azərbaycanın diplomatik və hərbi bacarığının əyani sübutu oldu.
Düşmənin kapitulyasiyası və işğaldanazadlıq
10 noyabr bəyanatına əsasən, Ermənistan Kəlbəcər rayonunu 25noyabr, Ağdam rayonunu 20 noyabr və Laçın rayonunu 1 dekabr 2020-ciil tarixində Azərbaycana təhvil verməli oldu. Beynəlxalqtəşkilatların və analitik mərkəzlərin qiymətləndirməsinə görə,Azərbaycanın əldə etdiyi bu qələbə XXI əsrdə ən mühüm hərbi-siyasinailiyyətlərdən biri kimi qiymətləndirilir. Avropa İttifaqınınCənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsi Toyvo Klaar bu prosesinAzərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmə yolunda atılmış ən böyükaddım olduğunu vurğulamışdı.
Azərbaycanın işğaldan azad etdiyi ərazilərin ümumi sahəsitəxminən 11 min kvadrat kilometr təşkil edir. Bu,Ermənistanın ərazisinin 35%-nə bərabərdir. Üstəlik, azad olunanərazilərdə yerləşən 1 milyondan çox minatəhlükəsizlik tədbirlərinin miqyasını və dövlətin qarşısında durançağırışları göstərir.
Dörd İldə Böyük Qayıdış
Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə təsdiqlənmiş “BöyükQayıdış” proqramı azad olunmuş ərazilərin bərpasını sürətləndirib.Dörd il ərzində Kəlbəcər, Laçın və Ağdam rayonlarında həyatakeçirilmiş abadlıq-quruculuq işləri Azərbaycan xalqının yenidən butorpaqlara qayıtmasını təmin edir. Proqram çərçivəsində həyatakeçirilmiş ən vacib layihələrdən bəzilərinə nəzər salaq:
1. İnfrastrukturun yenidən qurulması
- Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda yeni yollar:2020-ci ildən bu yana ümumilikdə 1600 km uzunluğundaavtomobil yolu tikilib və yenidən qurulub. Laçın vəKəlbəcəri birləşdirən “Zəfər yolu” bu ərazilərin strateji əlaqəsinitəmin edir.
- Hava limanları: Zəngilan və Füzuli beynəlxalqhava limanlarının tikintisi regionun logistika potensialınıartırıb, Kəlbəcərdə yeni hava limanının tikintisi isə sürətlə davamedir.
2. Yeni yaşayış məkanları və əhalininqayıdışı
- Ağıllı kənd və şəhər layihələri: Ağdam vəLaçında “ağıllı kənd” modelləri əsasında məskunlaşma layihələrihəyata keçirilir. Ağdam şəhərinin bərpa planı çərçivəsində50 mindən çox insanın yaxın 5 il ərzində şəhərəqayıtması gözlənilir.
- Kəlbəcərin kəndlərinin bərpası: RayonunDaşkəsən və Zar kəndlərində 3 mindən çox iş yeriyaradılmışdır. Bu kəndlərdə kənd təsərrüfatı müəssisələrifəaliyyətə başlayıb.
3. Sənayenin və kənd təsərrüfatınıninkişafı
- Ağdamda "Ağdam Sənaye Parkı" layihəsiçərçivəsində 100-dən çox müəssisə açılacaq.
- Laçında müasir heyvandarlıq təsərrüfatları və qida istehsalımüəssisələri fəaliyyətə başlayıb. Bu rayonlarda 2023-cü ilin sonunaqədər kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı 20%-dən çoxartıb.
4. Mədəni irsin bərpası
UNESCO və digər beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq çərçivəsindəməscidlər, türbələr, karvansaraylar kimi tarixi abidələr bərpaedilir. Məsələn, Ağdam Cümə Məscidi tamamilə yenidən qurulmuş vəistifadəyə verilmişdir.
Beynəlxalq əhəmiyyət və Qarabağın yenidəndirçəlişi
Beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycanın bu ərazilərdə həyatakeçirdiyi bərpa işlərini müsbət qiymətləndirir. Dünya Bankı, BMT vədigər qurumlar tərəfindən təqdim edilən məlumatlara əsasən, azadolunmuş ərazilərin bərpasına ümumilikdə 4,5 milyarddollar sərmayə yatırılıb. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurunbərpası yalnız Azərbaycanın daxili siyasətinin deyil, həm dəbeynəlxalq əməkdaşlığın uğurlu nümunəsi kimi göstərilir.
Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) üzvü Pol Qavan bubarədə deyib:
"Azərbaycanın Qarabağda həyata keçirdiyi layihələr regionundayanıqlı inkişafına töhfə verəcək. Bu, Cənubi Qafqazın sabitliyinəvə rifahına xidmət edir".
Yaxın gələcəyin işləri
Kəlbəcər, Laçın və Ağdam rayonlarında həyata keçirilən bərpaişləri Azərbaycanın regional liderliyini gücləndirir. Ekspertlərinfikrincə, bu rayonlarda yaradılan müasir infrastruktur və iqtisadilayihələr yaxın 10 il ərzində bölgənin tam məskunlaşmasını təminedəcək. İlkin proqnozlara görə, azad olunmuş ərazilərin ümumidaxili məhsul (ÜDM) istehsalına töhfəsi 15%-dənçox olacaq.
Azərbaycan xalqı artıq bu torpaqlara qayıdır. Bu isə Vətənmüharibəsində əldə edilən zəfərin real nəticələrini bir dahanümayiş etdirir. Qarabağ yalnız Azərbaycanın deyil, bütövlükdəregionun parlaq gələcəyinə çevrilir.
Ağdam və Kəlbəcər: 4 ilin uğurlu mənzərəsi
2020-ci il Vətən müharibəsindən sonra Qarabağın və ŞərqiZəngəzurun işğaldan azad edilmiş ərazilərində sürətlibərpa-quruculuq işləri aparılmaqdadır.
Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyiilə həyata keçirilən genişmiqyaslı tədbirlər nəticəsində azadedilmiş torpaqlar Azərbaycanın iqtisadi, siyasi və sosial həyatınayenidən inteqrasiya olunur. Son 4 il ərzində Prezident İlhamƏliyevin Ağdam və Kəlbəcərə etdiyi səfərlər, bu səfərlərçərçivəsində etdiyi çıxışlar və səfərlərdəki müşahidələr, həmçininjurnalistlərin hazırladıqları materiallar əsasında Qarabağ və ŞərqiZəngəzurda bərpa işlərinin miqyası və əhəmiyyəti aydın görünür.
Qayıdışın təntənəsi
Prezident İlham Əliyev ilk dəfə 2021-ci ilin may ayında Ağdamasəfər etdi. Bu səfər "Qarabağın ürəyi" adlandırılan Ağdamın yenidənqurulması istiqamətində tarixi başlanğıc oldu. Prezident İlhamƏliyev səfəri zamanı qeyd etdi: "Biz bütün yerləri yenidən bərpaedəcəyik, yenidən həyat qayıdacaq".
Səfərdə Ağdam şəhərinin baş planı təsdiqləndi və bir sıra əsasinfrastruktur layihələrinin təməli qoyuldu. Ağdam Cümə Məscidininbərpası, "Ağdam Sənaye Parkı" və "Ağdam Əkinçilik Parkı" kimilayihələrin həyata keçirilməsi bu rayonun iqtisadi potensialınınartırılması üçün strateji əhəmiyyət daşıyır.
Ağdamın inkişaf göstəriciləri: faktlar vərəqəmlər
- 2022-ci ilin sonuna qədər Ağdamda 200 milyonmanatdan artıq vəsait infrastruktur layihələrinə sərfedilmişdir.
- 2023-cü ildə Ağdamda bərpa edilən 20 km-likyeni yol şəbəkəsi istifadəyə verilmişdir.
- 2024-cü ilin ilk yarısında "Ağıllı şəhər"konsepsiyası çərçivəsində Ağdamda 100-dən çox müasir yaşayışbinasının tikintisi başa çatmışdır.
Kəlbəcər: Bərpa, inkişaf və inteqrasiya
Kəlbəcər Azərbaycanın təbii sərvətlərlə zəngin olanrayonlarından biridir. Prezident İlham Əliyevin bu rayona 2021-ciilin iyun ayında etdiyi ilk səfəri zamanı rayonun stratejiəhəmiyyəti vurğulandı. Prezident İlham Əliyev bildirdi: "Tarixiədalət bərpa olundu və biz ölkəmizin bəlkə də ən gözəlrayonlarından biri olan Kəlbəcərə nəinki qayıtmışıq, Kəlbəcərininkişafı ilə bağlı artıq planlarımızı reallaşdırırıq".
Prezidentin səfəri çərçivəsində Kəlbəcərdə "İstisu"sanatoriyasının bərpa layihəsi təqdim edildi, həmçinin hidroenerjipotensialından istifadə etmək məqsədilə yeni su-elektrikstansiyalarının tikintisinə start verildi.
Kəlbəcərdə görülən işlər: Rəqəmlər vəfaktlar
- 2023-cü ildə Kəlbəcərdə 3 yeni hidroelektrikstansiyası istifadəyə verilib. Bu stansiyalar ildə 27milyon kilovat/saat enerji istehsal etməklə Azərbaycanınenerji təhlükəsizliyinə töhfə verir.
- 2024-cü ilin ortalarına qədər 5 mindən çoxməcburi köçkün ailəsi Kəlbəcərə köçürülüb.
- “İstisu” sanatoriyasının yenidən qurulmasılayihəsi çərçivəsində 100 milyon manat sərmayəyatırılıb.
Prezident İlham Əliyevin çıxışlarından əsasmesajlar
Prezident İlham Əliyevin Ağdam və Kəlbəcərə səfərləri zamanıetdiyi çıxışlar bir çox siyasi və iqtisadi mesajları ilə diqqətçəkib:
Beynəlxalq mesaj: Qarabağın işğaldan azadedilməsi Azərbaycanın beynəlxalq hüququn prinsiplərinə əsaslananqələbəsidir.
Dövlət başçısı qeyd edib ki, bu torpaqlara beynəlxalqinvestisiyalar cəlb olunacaq və regionun potensialı qlobalsəviyyədə istifadə ediləcək. İqtisadi inkişaf:Ağdam və Kəlbəcərin yenidən qurulması Azərbaycanın iqtisadi gücünübir daha sübut edir. Qarabağ artıq iqtisadi cəhətdən özünü təminedə bilən region olacaq. Sosial siyasət: Məcburiköçkünlərin qayıdışı prioritetdir və bu proses ən yüksəkstandartlarla həyata keçirilir.
Yeni inkişaf imkanları yaradılır
Dünya Bankı, BMT-nin İnkişaf Proqramı və bir sıra digərbeynəlxalq təşkilatlar Qarabağın yenidən qurulması layihələriniyüksək qiymətləndiriblər. Dünya Bankının 2023-cü il hesabatındaqeyd olunmuşdur ki, Azərbaycan işğaldan azad edilmiş ərazilərdə"bərpa və dayanıqlılıq modeli" yaratmağı bacarıb.
Tanınmış iqtisadçı Pol Krugman isə bildirib: "AzərbaycanQarabağın bərpası ilə regional iqtisadi inteqrasiyanı gücləndirirvə bu, yalnız Cənubi Qafqaz üçün deyil, həm də Avrasiya məkanı üçünyeni inkişaf imkanları yaradır."
Qarabağ Azərbaycanın gələcəyidir
Son illərdə Ağdam və Kəlbəcərdə həyata keçirilən bərpa işləriAzərbaycanın gücünü və qətiyyətini göstərir. Bu torpaqlar artıqyalnız tarixi yaddaşımızın bir hissəsi deyil, həm də müasirAzərbaycan reallığının parlaq nümunəsidir. Prezident İlham Əliyevinsəfərləri və çıxışları Azərbaycanın Qarabağda yaratdığı yenireallığı beynəlxalq aləmə çatdırmaq baxımından strateji əhəmiyyətdaşıyır.
Ağdam və Kəlbəcər təkcə Azərbaycanın deyil, bütün bölgəningələcək inkişafının mərkəzinə çevriləcəkdir. Bu proses həm xalqındəstəyi, həm də güclü siyasi iradə ilə davam edir.
“İstisu”: Zəfərin simvollarından biri
Azərbaycanın zəngin təbii sərvətləri arasında Kəlbəcərin məşhur"İstisu" mineral suyu xüsusi yer tutur. Təbii şəfa mənbəyi olan bumineral suyun rəsmi qəbul və görüşlərdə təqdim edilməsi,Azərbaycanın Vətən müharibəsində qazandığı tarixi qələbənin simvolukimi qəbul edilir.
... Kəlbəcər rayonu zəngin təbii sərvətləri ilə tanınır və“İstisu” bu sərvətlərin ən qiymətlilərindən biridir. Mineral suyunmənbələri əsrlərdir bölgə sakinlərinə şəfa bəxş etmiş və həm yerli,həm də xarici tədqiqatçıların diqqətini çəkib. 2020-ci ildəişğaldan azad edilən Kəlbəcər, yalnız Azərbaycan xalqı üçün deyil,bütün Qafqaz regionu üçün iqtisadi və ekoloji baxımdan stratejiəhəmiyyət daşıyan bir bölgədir.
"İstisu" mineral suyu öz zəngin tərkibi ilə fərqlənir.Mütəxəssislərin fikrincə, onun tərkibindəki minerallar bir çoxxəstəliklərin müalicəsində təsirli vasitədir. Sovet dövründə buradamüalicə-sağlamlıq məkanları fəaliyyət göstərmiş, hətta “İstisu”suyu beynəlxalq bazarlara ixrac edilmişdir.
44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycan Ordusunun Kəlbəcəriazad etməsi tarixi ədalətin bərpası ilə yanaşı, milliiqtisadiyyatın yeni dövrünün başlanğıcını qoydu. Kəlbəcərinstrateji əhəmiyyətli təbii sərvətləri, o cümlədən “İstisu” mineralsuyu, bu qələbənin rəmzlərindən biri qismində qəbul edilir.
Azərbaycanın yüksək səviyyəli rəsmi görüşlərində və beynəlxalqtədbirlərində "İstisu" mineral suyunun təqdim edilməsi yalnız birsu məhsulunun tanıdılması deyil, həm də Azərbaycanın öztorpaqlarında möhkəmləndirdiyi suverenliyini simvolizə edir.Kəlbəcərin “İstisu” mineral suyunun rəsmi qəbul və görüşlərdə yeralması da Vətən müharibəsində qazanılan qələbəni tərənnüm edənrəmzlərdən biridir.
Xatırladaq ki, Kəlbəcər rayonunun azad edilməsindən sonra“İstisu” mineral suyunun istehsalı yenidən təşkil edilmişdir.Hazırda burada müasir texnologiyalara əsaslanan istehsalatmüəssisələri fəaliyyət göstərir. 2023-cü ildə “İstisu” mineralsuyunun istehsalı 12 milyon litrə çatıb. Bunun 25%-i Rusiya,Türkiyə və Mərkəzi Asiya ölkələrinə ixrac olunub. Mütəxəssislərinrəyinə görə, “İstisu” suyu həzm sistemindən tutmuş oynaqxəstəliklərinə qədər bir çox problemlərin müalicəsində təsirlivasitədir. Dünya Səhiyyə Təşkilatı (DST) bu suyun unikal tərkibiniyüksək qiymətləndirib. Almaniyanın Heidelberg Universitetininalimləri 2022-ci ildə "İstisu" mineral suyu ilə bağlı tədqiqataparmış və onun unikal mineral tərkibinin Avropa bazarında nadirolduğunu qeyd ediblər.
“İstisu” mineral suyunun qlobal səviyyədə təqdimatı Azərbaycanınbeynəlxalq imicinə müsbət təsir göstərir. Avropa Birliyininİqtisadi İnkişaf Komissiyasının nümayəndəsi Pieter van der Bergqeyd edib: "Azərbaycan öz milli resurslarını uğurla beynəlxalqsəviyyəyə çıxarır. “İstisu” mineral suyunun tanıdılmasıAzərbaycanın milli qürurunun və iqtisadi inkişaf potensialınınbariz nümunəsidir." Eyni zamanda, BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı(UNEP) Kəlbəcərin azad edilməsindən sonra bölgədəki təbiiresursların qorunması istiqamətində Azərbaycanın atdığı addımlarıtəqdir edib.
Azərbaycanın mineral su bazarındakı mövqeyi “İstisu”nunbeynəlxalq brendə çevrilməsi ilə daha da güclənəcək. Xüsusilə, buməhsulun Avropa İttifaqı və Yaxın Şərq bazarlarına çıxarılması iləbağlı işlər intensiv şəkildə davam edir.
Kəlbəcərin “İstisu” mineral suyunun rəsmi tədbirlərdə təqdimedilməsi Azərbaycanın əldə etdiyi tarixi qələbəni tərənnüm edir. Busuyun unikal tərkibi, iqtisadi və ekoloji əhəmiyyəti, beynəlxalqtanıtımı onu Azərbaycanın milli sərvətlərindən birinə çevirir. Əldəedilən faktlar, rəqəmlər və beynəlxalq rəylər göstərir ki, “İstisu”yalnız təbii resurs deyil, həm də Azərbaycanın qələbəsini dünyayaçatdıran simvoldur.
İnklüziv inkişafın yeni üfüqləri
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası təkcə torpaqların azadolunması deyil, həm də ölkənin iqtisadi və sosial inkişafında yenibir səhifənin açılması deməkdir. Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) vəDünya Bankının 2024-cü ilin hesabatında qeyd edilib ki,Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş əraziləri ölkənin ümumi daxiliməhsulunun (ÜDM) 5%-dən çoxunu təmin edəcək potensialamalikdir.
Ağdam və Kəlbəcərin bərpası: əsas rəqəmlər:
- 2020-2024-cü illər ərzində 10 milyard manatdan çox investisiyayatırılıb.
- 2024-cü ilin sonuna qədər Ağdam və Kəlbəcərdə 50 mindən çoxinsanın məskunlaşması planlaşdırılır.
- 100-dən çox yeni məktəb, xəstəxana və sosial obyekt istifadəyəverilib.
Ərazi bütövlüyümüzün bərpası: işğaldan azad edilmiştorpaqların iqtisadiyyata reinteqrasiyasının inklüziv və dayanıqlıinkişafa təsiri
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası, Qarabağ və ŞərqiZəngəzur bölgələrinin işğaldan azad edilməsi ölkəmizin tarixiədalətini bərpa etməklə yanaşı, iqtisadi, sosial və stratejibaxımdan yeni inkişaf imkanları yaradıb. Bu proses, azad edilmişərazilərin iqtisadiyyata reinteqrasiyası vasitəsilə Azərbaycanıninklüziv və dayanıqlı inkişaf hədəflərinə çatmasında mühüm roloynayır. Aşağıda bu istiqamətdə əldə edilən nailiyyətlər, mövcudçağırışlar və perspektivlər geniş şəkildə təhlil edilir.
İşğaldan azad edilmiş torpaqların reinteqrasiyası üçünAzərbaycan hökuməti genişmiqyaslı layihələr həyata keçirir.Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurdainfrastruktur yenidən qurulur. 2021-ci ildən bu yana Azərbaycan bubölgələrə 12 milyard ABŞ dollarından çox sərmayəyatırıb. Bu vəsaitin böyük hissəsi yolların, elektrik enerjisişəbəkələrinin, su təchizatı sistemlərinin bərpasına və kəndtəsərrüfatının inkişafına yönəldilib.
Əsas layihələr:
Zəngəzur dəhlizi - Bu strateji layihə regionunlogistik potensialını artıraraq Azərbaycanın regional tranzitmərkəzi kimi mövqeyini möhkəmləndirir.
- Beynəlxalq ekspertlərin hesablamalarına görə, dəhliz vasitəsilətranzit gəlirləri 2030-cu ilədək ildə 1,5 milyard ABŞdolları təşkil edə bilər.
- Asiya İnkişaf Bankı və Dünya Bankı Zəngəzur dəhlizi layihəsinistrateji baxımdan vacib hesab edərək, investisiya dəstəyigöstərməyə hazır olduqlarını bildiriblər.
Yaşıl enerji zonası - Qarabağ və Şərqi Zəngəzur“yaşıl enerji” zonasına çevrilir. Beynəlxalq Enerji Agentliyininməlumatına əsasən, azad edilmiş ərazilərdə 4,000 MVt-dançox günəş və külək enerjisi potensialı mövcuddur.Aqroparklar və kənd təsərrüfatı inkişafı -İşğaldan azad edilmiş ərazilərin ərəzi məhsuldar kənd təsərrüfatıüçün münbitdir. İqtisadiyyat Nazirliyinin hesabatına görə,300 min hektar torpaq əkin üçün yararlıdır və bu,illik kənd təsərrüfatı məhsuldarlığını 20-25%artıracaqdır.
Sosial reinfrastruktur və məcburi köçkünlərinqayıdışı
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə sosial infrastrukturun bərpasıAzərbaycanın inklüziv inkişaf strategiyasının bir hissəsidir. ArtıqAğdam, Füzuli, Şuşa, Cəbrayıl və Zəngilanşəhərlərində yeni yaşayış məntəqələrinin inşasına başlanıb. Əsasməqsəd 1 milyon məcburi köçkünün öz yurdlarınaqayıdışını təmin etməkdir.
Praktiki nəticələr:
- 2023-cü ildə Zəngilan və Ağdamda ilk qayıdışdalğası reallaşdı, 2024-cü ildə isə 20 mindən çoxinsanın köçü planlaşdırılır.
- UNESCO və UN-Habitat kimi beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycanhökumətinin bu prosesə göstərdiyi səyləri yüksək qiymətləndirərəktexniki və maliyyə dəstəyi təqdim etməyə hazır olduqlarını bəyanetmişlər.
Geosiyasi perspektivlər və regionaləhəmiyyət
Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirdiyilayihələr yalnız daxili iqtisadiyyata deyil, həm də regionalsabitliyə və əməkdaşlığa xidmət edir. Zəngəzur dəhlizininistifadəyə verilməsi Azərbaycanın Türkiyə, Mərkəzi Asiya vəAvropa ilə daha sıx iqtisadi inteqrasiya imkanlarınıgenişləndirir.
Beynəlxalq əhəmiyyət:
- Avropa İttifaqı bu layihəni strateji önəmli hesab edir. Aİ-ninenerji komissarı Kadri Simson bildirib ki, Azərbaycanın bərpaolunan enerji layihələri Avropanın enerji təhlükəsizliyinə mühümtöhfə verəcək.
- ABŞ Dövlət Departamenti isə Zəngəzur dəhlizinin regionaləməkdaşlıq üçün mühüm rol oynayacağını və Azərbaycanın regiondasülhün təminatçısı olduğunu vurğulayıb.
Çağırışlar və hədəflər
Azərbaycan qarşısında dayanan əsas çağırışlardan biri işğaldanazad edilmiş ərazilərdə minalanmış torpaqların təmizlənməsidir.ANAMA-nın məlumatına görə, indiyə qədər 500 minmina aşkarlanmış və zərərsizləşdirilmişdir, lakin işlərintam başa çatdırılması üçün daha çox resurs tələb olunur.
Gələcək hədəflər:
- 2025-ci ilə qədər əsas infrastrukturlayihələrinin tamamlanması.
- 2030-cu ilədək azad edilmiş ərazilərinAzərbaycanın ümumi daxili məhsulunda payının 15%-əçatdırılması.
Ərazi bütövlüyümüzün bərpası təkcə tarixi ədalətin bərpasıdeyil, həm də ölkəmizin iqtisadi və sosial inkişafında yeni birdövrün başlanğıcıdır. Azərbaycan bu ərazilərdə həyata keçirdiyibərpa və reinteqrasiya layihələri ilə dünya ictimaiyyətinədayanıqlı inkişafın mümkünlüyünü nümayiş etdirir. İşğaldan azadedilmiş torpaqlarımızın iqtisadiyyata reinteqrasiyası gələcəkillərdə Azərbaycanın regional və qlobal səviyyədə mövqeyini daha dagücləndirəcək.
Dəyərləndirmə və perspektivlər
Beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən BMT və ATƏT AzərbaycanınQarabağdakı bərpa prosesini regionda sabitliyin və dayanıqlıinkişafın təminatı kimi qiymətləndirirlər. Fransanın tanınmışanalitiki Bernar Anri Levi qeyd edib: "Azərbaycanın işğaldanazad edilmiş torpaqlarda həyata keçirdiyi yenidənqurma işləri bütündünya üçün nümunədir. Bu, həm də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünübərpa etməklə regionda lider dövlət olduğunu göstərir".
Kəlbəcər və Ağdamın işğaldan azad olunması Azərbaycanın milliqürurunun və dövlətçilik iradəsinin təzahürüdür. Son dörd ildəhəyata keçirilən abadlıq-quruculuq işləri, iqtisadi reinteqrasiyavə sosial inkişaf bu torpaqlara həyatın yenidən qayıtdığınıgöstərir. “Böyük Qayıdış” proqramı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünümöhkəmləndirməklə yanaşı, regionda dayanıqlı inkişaf və sabitliküçün yeni üfüqlər açır. Bu yolda atılan hər bir addım Azərbaycanıngələcəyini daha da parlaq edir.
