Heyət Təhrir əş-Şamın (H*TŞ) başçılıq etdiyi hücumdan sonra Suriyada Əsəd ailəsinin onilliklərlə davam edən zalım hakimiyyətinin süqutu ölkənin gələcəyi ilə bağlı böyük sual işarələri də gətirib.
H*TŞ lideri Əbu Məhəmməd Kolani Suriyanı birləşdirəcəyinə söz verib, lakin onun bu məqsədinə necə nail olacağı hələ də bəlli deyil.
News24.az xəbər verir ki, vəziyyət sürətlə dəyişdiyindən Suriyanın gələcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Bununla belə, BBC-yə müsahibə verən ekspertlər ölkənin gələcəyi ilə bağlı üç mümkün ssenaridən danışıblar:
1. Vahid Suriya
Ən yaxşı ssenari ondan ibarətdir ki, H*TŞ-ə məsul idarəetmə adı ilə digər mülki siyasi təşkilatlarla yanaşı fəaliyyət göstərməyə icazə verilir.
Suriya qonşu ölkələrdə göründüyü kimi daha da münaqişələrə səbəb ola biləcək qisas və talan dövriyyəsindən qaçaraq, müharibədən sonrakı milli barışıq mühitinə daxil ola bilər.
Kolani indiyədək Suriyadakı müxtəlif məzhəbləri milli birliyə və qarşılıqlı hörmətə çağırıb. Lakin Suriyadakı çoxsaylı qrupların fərqli gündəmləri var.
2011-ci ildən Suriyadan kənarda yaranmış çoxlu sayda müxalifət qrupları və siyasi bloklar var. Bu adların və qrupların Suriyaya qayıdıb siyasi keçid prosesinin bir hissəsi olub-olmayacağı hələ də bəlli deyil.
Qeyd edək ki, İsveçrənin Lozanna Universitetindən professor Cozef Daher bu fikirdədir ki, vahid hökumətin mümkünlüyü qeyri-müəyyəndir:
"Ən yaxşı ssenaridə azad seçkilər keçirilir, hakimiyyət bölüşdürülür və mərkəzsizləşdirmə əldə edilir, nəticədə daha vahid hökumət yaranır. Bunu zaman göstərəcək".
Daher, bəzi digər ekspertlərlə birlikdə, bu ssenarinin mümkün olmadığını görür və Kolaninin ilk ictimai bəyanatında bir ziddiyyətə işarə edir.
"Kolani əvvəlcə köhnə rejimin baş nazirinin keçid prosesinə rəhbərlik edəcəyini açıqlayıb. Daha sonra İdlibdəki Milli Azadlıq Hökumətinin baş naziri Məhəmməd əl-Bəşirin namizədliyini H*TŞ-nin səlahiyyətində təqdim edib".
Bununla belə, Daher bu fikirdədir ki, H*TŞ-nin “hakimiyyəti öz əlində cəmləşdirmək istəyinə” baxmayaraq, bütöv bir ölkəni təkbaşına idarə etməkdə çətinlik çəkəcək.
"Düşünürəm ki, onlar bunu edə bilməyəcəklər. Artıq səlahiyyətlərini həddən artıq genişləndiriblər. Bunu idarə etmək çətindir. Birincisi, onlar yalnız İdlibi idarə edirdilər. İndi Hələb, Həma, Homs və paytaxt Dəməşqdir. Ona görə də, bu bölgədə güc paylaşımına ehtiyac olacaq".
2. H*TŞ-nin avtoritar və birtərəfli idarəçiliyi
H*TŞ-nin Əsəd administrasiyası kimi avtoritar üsullarla hakimiyyəti birləşdirə biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlar var.
Kolani güc bazasını İdlibdə qurub. Bir vaxtlar Suriyanın şimal-qərbindəki ən mühüm müxalifət mərkəzi olan İdlibdə dörd milyona yaxın insan yaşayır və onların çoxu ölkənin digər bölgələrindən didərgin düşüb. Milli Qurtuluş Hökuməti İdlibdə ictimai xidmətlər təqdim edərkən, şəriət prinsiplərinə əməl edən dini şura da var.
Kolani ictimai xidmətlərə və sabitliyə üstünlük verərək H*TŞ-nin effektiv idarə edə biləcəyini göstərməyə çalışır.
Lakin onun əleyhdarları İdlibi idarə edərkən H*TŞ-nin rəqib yaraqlı qrupları və müxalifəti qorxutduğunu deyirlər.
Daher deyir: "H*TŞ İdlibdəki bütün müxalif silahlı qrupları cəlb edərək və dövlət xidmətləri göstərməklə hakimiyyəti öz əlində cəmləsə də, hakimiyyətini əsasən repressiya yolu ilə möhkəmləndirib. Onun hakimiyyəti dövründə də güclü repressiyalar və siyasi rəqiblərin həbsi olub".
H*TŞ Suriyada irəliləyişə nail olmaq və Əsəd rejimini devirmək üçün İdlibdə hakimiyyətin möhkəmlənməsinin zəruri olduğunu müdafiə edir. Bununla belə, Daher H*TŞ-in hazırda görünməmiş bir vəziyyətlə üzləşdiyini vurğulayır.
“Təşkilatın gücünü Dəməşqə qədər genişləndirmək və bütün bu bölgələri idarə etmək üçün hərbi və insan resurslarına malik olmadığını bilmək bir qədər ümid verir”, o deyir.
3. Hərtərəfli vətəndaş müharibəsi
Ən pis ssenaridə Suriya “ərəb baharı”ndan sonra digər ölkələrə bənzər xaos yaşaya bilər.
Liviyada Müəmmər Qəddafi və İraqda Səddam Hüseyn əvəzedici struktur olmadan devrildi və xarici müdaxilələr hər iki ölkədə fəlakətli nəticələr verdi. Talan, qisas hücumları və vətəndaş müharibəsi avtoritar hökumətlərin buraxdığı hakimiyyət boşluğunu doldurdu.
Bu ssenaridə Suriyada müxtəlif silahlı qiyamçılar arasında rəqabət geniş zorakılığa gətirib çıxara və təkcə Suriyanı deyil, bütün regionu daha da sabitsizləşdirə bilər.
Günel Məlikzadə
