7 sentyabr Mavi Səma üçün Beynəlxalq Təmiz Hava Günüdür
Bu təqvim gününün builki mövzusu "Təmiz hava uğrunda birlikdə”dir və havanın çirklənməsinə qalib gəlmək üçün möhkəm tərəfdaşlıqların yaradılması, investisiyaların artırılmasının zəruriliyi və ümumi məsuliyyətə diqqət çəkməyi nəzərdə tutur.
Bu tarix ilk dəfə 2020-ci ildə qeyd olunub. Heç kimə sirr deyil ki, ətraf mühitin çirklənməsi problemi dövrümüzün qlobal problemlərindən birinə çevrilib. İnsan fəaliyyəti və tərəqqisi, təəssüf ki, ekoloji tarazlığın pozulması ilə ifadə olunan mənfi təsirlərlə nəticələnib. Antropogen fəaliyyət təbii ehtiyatların tükənməsi ilə yanaşı, ətraf mühitin müxtəlif komponentlərinin: suyun, havanın, torpağın çirklənməsi ilə müşayiət olunur. İnsan fəaliyyəti təbii ehtiyatların tükədilməsi ilə yanaşı ətraf mühitin müxtəlif sahələrinin – su, hava və torpağın çirklənməsi ilə müşayiət olunur. Çirklənmə ekoloq-alimlərin qənaətinə görə planetdə iqlimin dəyişməsinə ciddi təsir göstərən amillərdəndir.
BMT Baş Assambleyasının 19 dekabr 2019-cu il tarixli Qətnaməsi ilə qeyd olunan Mavi Səma üçün Beynəlxalq Təmiz Hava Günü bütün dünya ölkələrinin diqqətini havanın çirklənməsi probleminə cəlb etmək üçün nəzərdə tutulub. Tibb alimləri təsdiq edirlər ki, insult, xroniki respirator xəstəliklər, ağciyər xərçəngi və hətta ürək-damar xəstəliklərindən insan ölümlərinin üçdəbirinə qədəri atmosferin çirklənmiş vəziyyəti ilə bağlıdır.
Antropogen fəaliyyət zamanı atmosferə atılan hissəciklər və qazlar nəinki iqlim sferasında qlobal dəyişikliklərlə nəticələnir, həm də insan sağlamlığına birbaşa mənfi təsir göstərir. BMT-nin məlumatına görə, dünyanın 99 faizi havanın çirklənməsindən təsirlənir. Bu da ildə 6,5 milyon insanın vaxtından əvvəl ölümünə səbəb olur.
BMT-nin əsas məqsədi bütün dünya dövlətlərinin diqqətini bu problemə cəlb etmək, planetin havasının keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün müəssisələrdən və nəqliyyatdan atmosferə atılan zərərli emissiyaların azaldılması nail olmaqdır. Yer atmosferinin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması uğrunda mübarizədə yalnız kompleks yanaşma və bütün ölkələrin hökumətlərinin birgə səyləri səmərəli nəticələr verə bilər.
Yalnız dünya ölkələri hökumətlərinin kompleks yanaşması və səylərin birləşdirilməsi Yer atmosferinin sağlamlaşdırılması uğrunda mübarizədə əməli nəticələr verə bilər.
Havanın çatışmamazlığı insan həyatının anidən sönməsidir, onun çirklənməsi isə sağlamlığa böyük sürətlə, özü də çox ciddi mənfi təsir göstərir. Bu tarixlə bağlı iqtisadçılar da öz sözlərini deyərək səhiyyəyə və insanların müalicəsinə sərf olunacaq xərsləri dəqiq hesablayıb, hətta atmosfer havasının vəziyyətinin turizm sahəsinə və digər sektorlara öldürücü ziyan vura biləcəyini proqnozlaşdırıblar.
Dövlətlərə və iri biznesə ekoloji texnologiyaları sərmayələşdirmək çağırışı, yeni yanacaq növlərinin, həmçinin insan fəaliyyətinin bütün sahələrində atmosferə zərərli maddələrin atılmasını azaldan texnologiyaların işlənməsinə sərmayələrin yönəldilməsi ilə bağlıdır. Bu məsələlərin həlli Davamlı İnkişaf Proqramının uğurla həyata keçirilməsinə bilavasitə dəstəkdir.
Ölkəmizin ekoloji siyasəti insanların təmiz ətraf mühitdə yaşaması hüququnun təmin edilməsi ilə bağlıdır. Əsası Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan həmin ekoloji siyasət bu gün də uğurla davam etdirilir. Həmin siyasətə ətraf mühit komponentlərinin çirklənməsinin qarşısının alınması, təbii sərvətlərdən səmərəli istifadənin təmin edilməsi, ətraf mühitlə bağlı məsələlərin beynəlxalq normalara uyğun və ən yaxşı təcrübələri nəzərə almaqla idarə edilməsinin təmin olunması daxildir. Bu zaman da əsas diqqət prosesə ictimaiyyətin cəlb olunması və beynəlxalq təşkilatlarla regional əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə yönəldilir.
Atmosfer havasının çirklənməsinin qarşısının alınması üçün Azərbaycanda beynəlxalq təcrübə əsas götürülür, təmiz yanacaqdan istifadənin artması üçün stimullaşdırıcı işlər görülür. Atmosferə mənfi təsir edən köhnə avtomobillərin istifadəsinin mərhələlərlə məhdudlaşdırılması məqsədilə bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Buna elektromobillərin, hibrid avtomobillərin idxal və satışının əlavə dəyər vergisindən azad olunmasını nümunə göstərmək olar. Elektromobillərin doldurulması üçün istifadə olan şarj məntəqələrində də həmin tədbirlər tətbiq olunur. Eyni zamanda, köhnə avtomobillərin idxalının mərhələlərlə məhdudlaşdırılması üçün müəyyən rüsumlar və əmsalların tətbiqi, son dövrlərdə hazırlanan və ümid edirik ki, bu yaxınlarda qəbul ediləcək köhnə avtonəqliyyat vasitələrinin utilizasiyası ilə bağlı proqramının işə düşməsi atmosfer havasına məhz nəqliyyat sektorundan atılan tullantıların azaldılmasına və havanın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına töhfə verəcək.
Bu gün hökumətlər, korporasiyalar, vətəndaş cəmiyyəti və fərdlər Yer atmosferini qorumaq üçün təmiz havanı təmin etmək məqsədi ilə qüvvələri birləşdirməyə çağırılır. Bu barədə BMT saytında məlumat xarakterli məqalə paylaşılıb.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı qeyd edir ki, havanın çirklənməsini, 2 əsas başlıq altında paylaşır: onun sağlamlığa və iqlimə təsiri.
Qeyd edilir ki, hava çirkliliyinin sağlamlığa təsiri insanların ağciyərlərinə, qan dövranına və bədənlərinə dərindən nüfuz edən kiçik, görünməz çirklənmə hissəcikləridir. Bu çirkləndiricilər insult, xroniki respirator xəstəliklər və ağciyər xərçəngindən ölümlərin təxminən üçdə birinə, həmçinin infarktdan ölümlərin dörddə birinə səbəb olur. Günəş işığında çoxlu müxtəlif çirkləndiricilərin qarşılıqlı təsirindən əmələ gələn yer səviyyəsindəki ozon həm də astma və xroniki tənəffüs xəstəliklərinin səbəbidir.
BMT "İqlimə təsir” başlığı altında qeyd edib ki, bu, qısamüddətli iqlim çirkləndiriciləridir (SLCPs) həm sağlamlığa təsirləri, həm də planetin yaxın müddətli istiləşməsi ilə ən çox əlaqəli olan çirkləndiricilərdir. Atmosferdə bir neçə onillik kimi qalarlar, buna görə də onların azaldılması səviyyələrin aşağı düşdüyü yerlərdə yaşayanlar üçün dərhal sağlamlıq və iqlim faydaları ola bilər.
Həmçinin bildirilib ki, havanın çirklənməsi uzun məsafələrə daşınması səbəbindən geniş təsirləri olan qlobal problemdir. Təcavüzkar müdaxilə olmadıqda, ətraf havanın çirklənməsi nəticəsində vaxtından əvvəl ölümlərin sayının 2050-ci ilə qədər 50%-dən çox artacağı təxmin edilir.
Qara karbon, metan və yer səviyyəsindəki ozon kimi bəzi hava çirkləndiriciləri də qısamüddətli iqlim çirkləndiriciləridir və havanın çirklənməsi ilə bağlı ölümlərin əhəmiyyətli bir hissəsinə cavabdehdirlər, eləcə də məhsullara və ərzaq təhlükəsizliyinə təsir göstərirlər. azaldılmasının iqlim üçün birgə faydaları var.
"BMT-nin Üzv Dövlətləri 2030-cu ilə qədər təhlükəli kimyəvi maddələrin, havanın, suyun, torpağın çirklənməsi və çirklənməsi nəticəsində ölüm və xəstəliklərin sayını əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağın, habelə şəhərlərin adambaşına ətraf mühitə mənfi təsirini, o cümlədən xüsusi ödənişlər etməklə azaldılması zərurətini qəbul edirlər. 2030-cu ilə qədər havanın keyfiyyətinə, məişət və digər tullantıların idarə edilməsinə diqqət. Təmiz hava insanların sağlamlığı və gündəlik həyatı üçün vacibdir, eyni zamanda havanın çirklənməsi insan sağlamlığı üçün yeganə ən böyük ekoloji riskdir və bunun qarşısını almaq mümkün olan əsas səbəblərdən biridir. qlobal miqyasda ölüm və xəstəlik. Havanın çirklənməsi qeyri-mütənasib şəkildə qadınlara, uşaqlara və yaşlı insanlara təsir edir, həmçinin ekosistemlərə mənfi təsir göstərir”, - BMT-nin məqaləsində açıqlanıb.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dayanıqlı İnkişaf üzrə Konfransının "Bizim istədiyimiz gələcək” adlı yekun sənədində ölkələr dayanıqlı şəhərlər və insan məskənləri kontekstində sağlam hava keyfiyyətini dəstəkləyən davamlı inkişaf siyasətini təşviq etməyi öhdələrinə götürüblər. Həmçinin, davamlı inkişafa, ətraf mühitin qorunmasına və hamı üçün rifaha nail olmaq üçün yol xəritəsini əks etdirən Dayanıqlı İnkişaf üzrə 2030 Gündəliyi, Davamlı İnkişaf Məqsədlərinə nail olmaq üçün havanın çirklənməsinin azaldılmasının vacib olduğunu qəbul edir.
İnsan fəaliyyəti nəticəsində atmosferə atılan bərk hissəciklər, qazlar iqlimin dəyişməsində qlobal təkanvericilərə çevrilməklə bərabər, insan sağlamlığına da bilavasitə mənfi təsir göstərirlər.
Cavid
