Ermənistanda son illərdə siyasi vəziyyət getdikcə daha damürəkkəbləşir və siyasi mübarizə gözlənilməz və qeyri-sabitformalar alır. Baş nazir Nikol Paşinyanın təsirli müxalifətqüvvələri, o cümlədən mühüm rol oynayan Ermənistan Həvari (Apostol)Kilsəsinin Tavuş yeparxiyasının arxiyepiskopu Vazgen Qalstanyan(Baqrat Srbazan) ilə qarşıdurması Ermənistan cəmiyyətində dərinböhranı vurğulayır.
V.Qalstanyan açıq şəkildə Paşinyana meydan oxuyur və baş nazirinsiyasətinin Ermənistanı fəlakətə sürüklədiyini bildirir, mövcudhökuməti tamamilə devirmək uğrunda mübarizə aparacağını vədedir.
Nikol Paşinyan Azərbaycanla sülh gündəliyini irəlilətməyə vərazılaşma imzalamağa çalışdığı bir vaxtda, Qalstanyan və onuntərəfdarları ölkənin remilitarizasiyası və hər hansı danışıqlardanimtina istiqamətində kampaniya aparırlar.
Sülh kölgəsi, yoxsa siyasi oyun?
Baş nazir Nikol Paşinyan artıq bir neçə ildir ki, Azərbaycanlasülh sazişi imzalamağa çalışır, lakin bu prosesə mane olan daxilivə xarici amillər kifayət qədər mürəkkəbdir. Onun “AzərbaycanınErmənistanla sülh müqaviləsi imzalamağa meyilli olmadığı” barədəaçıqlamaları erməni parlamentində çıxışının əsas mövzusunaçevrildi. Paşinyan qeyd edir ki, Bakı danışıqlar prosesində daimiolaraq yeni mövzular qaldırır, bu isə onun fikrincə, Azərbaycanınrazılaşmaya hazır olmadığının sübutudur.
Bununla belə, Paşinyan israr edir ki, Ermənistan sülhgündəliyini irəlilətməlidir, hətta "Azərbaycanın təhdidlərinəbaxmayaraq". O, açıq şəkildə bəyan edir ki, Ermənistanınstrategiyası dəyişməyəcək və hökumətinin siyasi məqsədi danışıqlarətrafındakı “ümumi vəziyyəti və atmosferi dəyişməkdir”. Lakinaydındır ki, vəziyyət son dərəcə gərgin olaraq qalır və Paşinyanhəm xarici qüvvələrin, həm də daxili müxalifətin davamlı təzyiqlərialtındadır.
Sülhə gedən yol, yoxsa hərbi təhdid?
2024-cü ilin sonuna olan məlumatlara əsasən, Ermənistanın hərbixərcləri əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Müdafiə büdcəsi 2023-cü illəmüqayisədə 30% artırılıb, bu da hökumətin sərhədlərdə vəziyyətinpisləşməsinə hazırlaşdığını açıq şəkildə göstərir.
Statistik məlumatlar göstərir ki, Ermənistanın iqtisadivəziyyəti zəif olaraq qalır. Ölkədə inflyasiya səviyyəsi 8%-i keçibvə bu, əhalinin narazılığının artmasının əsas səbəblərindənbiridir. Bu şəraitdə Ermənistan cəmiyyətində bir çoxlarıAzərbaycanla sülhün iqtisadi sabitlik və vətəndaşların rifahınınyaxşılaşdırılması üçün yeganə fürsət olduğunu düşünürlər. Bununlabelə, siyasi elita bölünüb və Qalstanyan kimi fiqurların rəhbərliketdiyi müxalifət hökumətin sülhə nail olmaq cəhdlərini pozmağaçalışır.
Keşiş Baqrat: radikalların lideri, yoxsa gələcək başnazir?
Nikol Paşinyan hakimiyyətdə qalmağa çalışdığı bir vaxtda,Ermənistan Həvari Kilsəsinin Tavuş yeparxiyasının arxiyepiskopuVazgen Qalstanyan (Baqrat Srbazan) hökumətə qarşı kampaniyasınıfəal şəkildə davam etdirir. O, yalnız dini lider kimi deyil, həm dəgetdikcə müxalifət düşərgəsində daha nüfuzlu siyasi oyunçu kimitanınır.
V.Qalstanyan özünü Ermənistanın gələcək lideri kimi görür vəPaşinyanı baş nazir postunda əvəz etməyi hədəfləyir. Onunritorikası "ənənəvi erməni dəyərlərinin" bərpasına və Ermənistanınhərbi güc kimi yenidən dirçəlməsinə yönəlib, yalnız Azərbaycanadeyil, beynəlxalq təzyiqlərə də müqavimət göstərə biləcək birdövlət kimi.
Qalstanyanın siyasi mübarizəsi vəritorikası
Son çıxışlarından birində, Ermənistan İctimai TeleviziyasındaQalstanyan belə bəyan etdi: "Nikol, sən hakimiyyətə yalan yolu ilə,konstitusiya quruluşunu devirməklə gəlmisən".
Keşiş Baqrat açıq şəkildə N.Paşinyanın devrilməsinə çağırır,onuQarabağı və sərhədyanı əraziləri təslim etməkdə ittiham edir. Onunçıxışlarında konstitusiya quruluşunun bərpasına və "şərhakimiyyətinə" qarşı mübarizəyə çağırışlar aydın eşidilir.
V.Qalstanyanın mitinqlərdəki çıxışları da Ermənistanın siyasihəyatında diqqətəlayiq hadisələrə çevrilib. O, "müqəddəsmübarizədə" qələbə vəd edir və tərəfdarlarını etiraz aksiyalarınatoplayır. Lakin son aylarda bu aksiyalarda iştirak edənlərin sayıkəskin şəkildə azalıb. Əgər ilin əvvəlində mitinqlərə 30 000 nəfərtoplaşırdısa, 2 oktyabrda Respublika Meydanında cəmi 1905 nəfəriştirak edib, bu da "Məlumatlı Vətəndaşlar Birliyi" tərəfindənaparılan aeroçəkilişlə təsdiqlənib. Bu fakt Qalstanyanın ictimaidəstəyinin, onun gurultulu bəyanatlarına baxmayaraq, zəifləməyəbaşladığını göstərir.
"Müqəddəs mübarizə": sürətli müxalifət, yoxsa elita üçünteatr?
Qalstanyanın ritorikası, aqressivliyinə baxmayaraq, getdikcədaha çox teatr xarakteri almağa başlayır. Onun rəqibləri iddiaedirlər ki, o, Ermənistanın keçmiş prezidentləri Robert KöçəryanlaSerj Sarqsyanın və Rusiyadakı erməni diasporunun əlindəmarionetkaya çevrilir və bu yolla onlar Ermənistan siyasətindəkimövqelərini qorumağa çalışırlar. Bir çox ekspertlər onunkampaniyasını "Baqrat şou" adlandırır, Qalstanyanınfəaliyyətlərinin həqiqi siyasi mübarizəyə yönəlmədiyini, sadəcəolaraq öz siyasi statusunu qorumağa xidmət etdiyinivurğulayırlar.
Erməni Həvari Kilsəsi uzun illərdir fəal siyasi həyatdan uzaqdayanmağa çalışsa da, indi siyasi proseslərə təsir göstərmək üçünV.Qalstanyanı bir vasitə kimi istifadə edərək hakimiyyət uğrundamübarizəyə fəal şəkildə qoşulub. Bu kontekstdə onun "müqəddəsmübarizəsi" mümkün erkən parlament seçkiləri ərəfəsində müxalifətsiyasi sahəsini ələ keçirmək cəhdi kimi görünür.
Geosiyasi oyun və Ermənistanın daxilisiyasəti
Ermənistanın Azərbaycana qarşı atdığı addımlar və daxili siyasiproseslər hazırkı böhranda mühüm rol oynayır. Nikol Paşinyandəfələrlə bəyan edib ki, onun strategiyası dayanıqlı sülhünbərqərar edilməsinə yönəlib, lakin onun rəqibləri iddia edirlər ki,bu siyasət ərazilərin itirilməsinə və Ermənistanın beynəlxalqarenada zəifləməsinə gətirib çıxarır. V.Qalstanyan beynəlxalqictimaiyyətə müraciətlərindən birində vurğulayıb ki, "Ermənistanyalnız və yalnız ermənilərin maraqları naminə hərəkət edəcək" vəPaşinyanı xarici qüvvələrin əlində marionetka olmaqda ittihamedib.
Belə bəyanatlar Ermənistan cəmiyyətində dərin parçalanmanı əksetdirir. Bir tərəfdən, Paşinyanın siyasətini dəstəkləyən vəqonşularla sülhə ümid edən bir qrup mövcuddur. Digər tərəfdən isəV.Qalstanyanın başçılıq etdiyi radikal elementlər Ermənistanınxarici siyasət kursunun tamamilə dəyişdirilməsini, aqressivritorikaya qayıtmağı və Azərbaycanla danışıqlardan imtinaedilməsini tələb edirlər.
Ermənistanda vəziyyət son dərəcə gərgin olaraq qalır.Azərbaycanla sülh danışıqları çətinliklərlə üzləşir. Qalstanyanınrəhbərlik etdiyi siyasi müxalifət, ictimai dəstəyin azalmasınabaxmayaraq, gücünü artırır. Keşiş Baqrat öz kampaniyasını davametdirərək açıq şəkildə Paşinyanın devrilməsinə və "ənənəvidəyərlərin" bərpasına çağırır. O, Ermənistanın ordusunungücləndirilməsinə və qonşu dövlətlərə hər hansı güzəştlərdən imtinaetməyə yönəlmiş bir siyasət təklif edir.
Hakimiyyət uğrunda mübarizədə Ermənistan həm daxili, həm dəxarici böyük çağırışlarla üz-üzədir. Paşinyan tarazlığı qorumağa vəsülh gündəliyini irəlilətməyə çalışdığı bir vaxtda, Qalstanyan vəonun tərəfdarları ölkəni radikalizmə və hərbi qarşıdurmayasürükləmək niyyətindədirlər. Ermənistanın gələcəyi qeyri-müəyyənolaraq qalır və bu siyasi mübarizənin nəticəsi yalnız ölkəninsabitliyinə deyil, həm də Cənubi Qafqaz regionunda sülhə təsirgöstərəcək.
V.Qalstanyan Ermənistanın siyasi səhnəsində getdikcə daha daparlaq şəkildə özünü göstərir və kilsə hakimiyyətini siyasi alətəçevirməyə çalışaraq təsirini genişləndirməyə can atır. Onunarxasında bir neçə güclü qüvvənin idarə etdiyi marionetka fiqurugörünür: Ermənistanın keçmiş prezidentləri Serj Sarqsyan və RobertKöçəryan, saxta radikal müxalifət, Ermənistan Həvari Kilsəsi vəRusiyadakı erməni diasporası. Bu maraqlar və ambisiyalar mozaikasıQalstanyanı dəstəkləyir. O, açıq şəkildə mövcud baş nazir NikolPaşinyanı devirməyə və onun yerini tutmağa can atır.
Hakimiyyət xülyaları: Qalstanyan siyasi oyunçukimi
Son aylar ərzində V.Qalstanyan yalnız dini lider kimi deyil, həmdə siyasi müxalifətin parlaq nümayəndəsi kimi getdikcə daha fəalşəkildə özünü göstərir və Ermənistanın qonşuları, xüsusiləAzərbaycanla sülh münasibətlərini qurmaq istiqamətində olansəylərinə təhdid yaradır. Onun sülh danışıqlarına qarşı açıqçıxışları, Ermənistan ordusunun yenidən silahlanmasına çağırışlarıvə sərhədlərin delimitasiya və demarkasiya prosesinindayandırılmasına tələbi hökumətin bölgədə gərginliyin azaldılmasıistiqamətində atdığı addımları alt-üst edir.
Arxiyepiskopun siyasi ambisiyaları revanşizmlə doludur. O,Ermənistanı dişinə qədər silahlanmalı bir ölkə kimi görür vəAzərbaycanla danışıqların dayandırılmasını tələb edir, bu isəyalnız milli təhlükəsizliyi deyil, həm də ölkənin beynəlxalqnüfuzunu təhlükə altına qoyur. Onun ritorikasında Ermənistanı artıqkeçmişdə böhran vəziyyətinə gətirən radikalizmə qayıdış çağırışlarıeşidilir. Onun siyasətinə olan narazılıq getdikcə daha da aydıngörünür, lakin Qalstanyan hələ də Ermənistan daxilində təsirlərinisaxlamaq istəyən nüfuzlu fiqurların dəstəyi ilə öz proqramınıirəlilətməyə davam edir.
Siyasi marionetkalar: Qalstanyanın dəstəyi
Ermənistanın keçmiş prezidentləri Serj Sarqsyan və RobertKöçəryan ölkənin tarixinin qaranlıq dövrləri ilə assosiasiyaolunurlar, o zaman korrupsiya, kleptokratiya və avtoritarizmölkənin idarəetməsində dominant idi. Onlar Qalstanyanıdəstəkləyirlər, onu təsirlərini geri qaytarmaq üçün bir imkan kimigörürlər. Onların gizli görüşləri və pərdəarxası razılaşmalarıErmənistan cəmiyyətində müzakirə mövzusuna çevrilib.
Erməni Apostol Kilsəsi isə öz növbəsində Qalstanyanı siyasielitaya təzyiq göstərmək üçün bir vasitə kimi istifadə edir. Kilsəuzun müddətdir ki, erməni cəmiyyətinin həyatında mühüm rol oynayır,lakin son illərdə onun ölkənin siyasətinə təsiri daha da artıb.Baqrat hakimiyyət dəyişikliyinə və qonşularla münaqişələrin dincyolla həllinə yönəlmiş bütün islahatların dayandırılmasına çağıranbir fiqur kimi kilsənin simasına çevrilib.
Xüsusilə Rusiyadakı erməni diasporu da bu oyunda fəal iştirakedir. Moskvadan gələn maliyyə və siyasi dəstək Qalstanyanınstrategiyasının mühüm elementi olub. Qərb ölkələrinin bir çoxuErmənistanın Rusiyadan asılılığına görə bu ölkədən uzaqlaşdığı birvaxtda, diasporanın rolu kritik əhəmiyyət kəsb edir.
Hakimiyyət uğrunda mübarizəninxronologiyası
Qalstanyan siyasi fəaliyyətinə dini lider olaraq başlayıb. İlkbəyanatlarında o, Paşinyanı ölkəni idarəetmədə "qüsurlarına" görətənqid edərək onun hökumətini "şər hakimiyyəti" adlandırırdı. Lakinzaman keçdikcə onun ritorikası daha da sərtləşdi və o, açıq şəkildəhökumətin devrilməsinə çağırmağa başladı, onu hakimiyyəti zorla ələkeçirməkdə və erməni dövlətçiliyini məhv etməkdə ittiham etdi.
Qalstanyanın Ermənistan İctimai Televiziyasında yayımlanançıxışları isə əsl siyasi manifestlərə çevrildi. Onlardan birində obəyan etdi: "Nikol, sən hakimiyyətə yalan yolu ilə gəlmisən...Haykın törəmələri sənin ardınca gələcəklər. Bu şər hakimiyyətininsonu çatacaq". Bu bəyanatlar Qalstanyan və onun tərəfdarlarıtərəfindən təşkil olunan etiraz aksiyalarının katalizatoru olabilər.
Arxiyepiskop müntəzəm olaraq "Müqəddəs mübarizə" şüarı altındamitinqlər keçirir, tərəfdarlarını İrəvandakı Respublika Meydanınatoplayır. Lakin onun gurultulu çağırışlarına baxmayaraq, buaksiyalarda iştirak edənlərin sayı kəskin şəkildə azalır. Əgər onunkampaniyasının əvvəlində mitinqlərə on minlərlə insan toplaşırdısa,2 oktyabr 2024-cü ildə keçirilən mitinq zamanı axtarıcıaviaçəkilişlər cəmi 1905 nəfərin iştirak etdiyini qeydə aldı. Bupopulyarlığın kəskin enişi Ermənistan cəmiyyəti arasındaQalstanyana olan etimadın dərin böhranına işarə edir.
Obraz və ritorika
Qalstanyan demaqoq, lakin ritorikasında son dərəcə aqressiv olanbir liderdir. Onun çıxışları çox vaxt kobudluğa çatır, bu da PetrosKazaryanla dialoqunda özünü göstərmişdi. O zaman Qalstanyan polisrəisini "xuliqan" adlandıraraq, onu "düşüncə gücü ilə əzəcəyini"bəyan etmişdi. Belə bir leksikon dini liderə yaraşmır və onundinləyiciləri arasında qarışıq hisslər doğurur. Bir tərəfdən, buradikal elementləri özünə cəlb edir, digər tərəfdən isə sülh vədiplomatiya gözləyənləri uzaqlaşdırır.
Qalstanyanın gələcəyi: mif, yoxsa reallıq?
Qalstanyan aktiv fəaliyyəti ilə yanaşı, siyasi karyerasındaciddi problemlərlə üzləşir. Onun Paşinyanı devirmək və onun yerinitutmaq ambisiyaları Ermənistan daxilində və xaricində artanmüqavimətlə qarşılaşır. Üstəlik, keçmiş prezidentlərlə, Kilsə iləvə Rusiya diasporu ilə olan əlaqələri onu xarici qüvvələrdən asılıvəziyyətə salır, bu da onun ölkəni müstəqil idarə etmə şanslarınıazaldır.
Onun mitinqləri getdikcə daha az adamı cəlb edir və ritorikasıdaha məkrli olsa da, əvvəlki qədər təsirli deyil. Görünür, onunsiyasi səhnədəki vaxtı məhdudlaşır və yaxın gələcəkdə onun fiquruErmənistanın daha əhəmiyyətli siyasi oyunçuları fonunda sadəcə birkölgəyə çevrilə bilər.
Qalstanyan özünü milli dirçəlişin lideri kimi təqdim etməyəçalışır, lakin onun strategiyası dağıdıcıdır. Ermənistan ciddidəyişikliklər ərəfəsindədir və əgər Qalstanyan radikalizm və mövcudhakimiyyətlə açıq qarşıdurma siyasətini davam etdirərsə, onuntəsirini saxlaya biləcəyi şübhə altındadır.
... Vazgen Qalstanyan Paşinyana qarşı çıxaraq və Ermənistandaradikal meyilləri dəstəkləyərək təhlükəli bir oyun oynayır, buradapaylar yüksəkdir. Onun keçmiş prezidentlərlə, saxta müxalifətlə vəErmənistan Həvari Kilsəsi ilə əlaqələri onu daha güclü fiqurlarınəlində bir vasitəyə çevirir. Bununla belə, onun aqressivritorikası, təxribatlara meyilliliyi və ictimai dəstəyin azalmasıonun siyasi gələcəyi barədə suallar doğurur. Ermənistanmünaqişələrin dinc yolla həllinə və sabitliyə ehtiyac duyur,hakimiyyətə hər hansı yolla can atan radikal liderlərə yox.
