Ay Yerin süni peykidir və bizim planetin ətrafında fırlanan Ay haqqında müxtəlif əfsanələr dolaşır. Bəs elm Ay haqqında nə deyirŞ Yer kürəsinin ətrafında fırlanan Ay niyə düşmür? Ayın düşmə ssenarisi müxtəlif elmi fantastik əsərlərdə və filmlərdə təsvir olunsa da bu sadəcə insan təxəyyülünan məhsuludur. Hətta belə fikirlər var ki, bu, ümumiyyətlə, obyektin düşməsinin qarşısını alan öz mühərrikləri olan tam hüquqlu kosmik gəmidir. Ay orbitdə saxlanmır, Yerin ətrafında uçur. Bu bir kosmik stansiya ola bilərmi?
Əvvəlcə reallıqda müşahidə edilən sistemin fizikasına nəzər salınmalı, onun xüsusiyyətləri öyrənilməlidir. Bu, fizikanı yenicə öyrənməyə başlayanlar üçün faydalıdır.
Əslində, burada sadə mexanikanı bilmək vacibdir. Ay Yerə doğru spiral şəkildə fırlanmır, çünki onun hərəkəti ətalət və Yerin cazibə qüvvəsi arasındakı tarazlıqla müəyyən edilir. Bu, Ayın daim Yerə doğru sabit orbit meydana gətirir, lakin hərəkət sürətinə görə orbitini saxlayır.
Prosesə nisbilik nəzəriyyəsi prizmasından nəzər yetirilməlidir. Nəzəriyyənin əsas yeniliyi cazibə qüvvəsini məkanın təhrifi kimi təsvir edilməsidir. Sadəlik üçün məkan-zamanın strukturu bir növ tor kimi çəkilir. Sanki boşluğu bərabər ölçülü sektorlara bölürlər. Bu sətirlər şərti xarakter daşıyır və müəyyən dərəcədə məkanın riyazi təsvirini verə bilir . Bütün gedən proseslər bu sətirlər vasitəsilə təsvir olunur. Ayın orbitini Yer və Ay arasındakı kütlə və enerjinin qarşılıqlı təsiri ilə müəyyən edilən əyri kosmos-zamandan keçən bir yol kimi başa düşmək olar. Yerin qravitasiya təsiri ətrafındakı məkan və zamanı təhrif edir. Ay məkan-zaman daxilində hərəkət edir. Yollar sabitdir və təkrarlanır, elliptik orbit əmələ gətirir. Spiral Yerə doğru, içəriyə doğru bir yol təklif edir. Lakin Ayın sürəti və Yer ətrafında kosmik zamanın quruluşu buna mane olur. Ay cazibə qüvvəsi ilə daim Yerə doğru çəkilir, lakin məkan-zamanın əyriliyi onun yolunu spiral şəklində deyil, dairəvi və ya elliptik orbitə yönəldir.
Ancaq bu, əvvəldə qeyd olunan klassik fizikadan istifadə etmək üçün kifayət qədərdir.Bunu qüvvələr arasındakı mexaniki tarazlıq baxımından anlamaq istəsək, mərkəzdənqaçma qüvvəsindən (Ayı Yerə doğru çəkən) və Ayın orbital sürətindən istifadə olunur. Bu qüvvələrin balansı Ayı sabit orbitdə saxlayır. Bu, çox sadələşdirilmiş təsvirdir. Digər tərəfdən, bu, əfsanəvi üç bədən problemindən çox açıq vəziyyətdir. Axı o, həm də kosmik cisimlərin davranışı və onların hərəkətini dəqiq təsvir etmək imkanları haqqında düşünməyə vadar edir.
Vəli Həsənoğlu,
KONKRET.az
