Elektrik, şübhəsiz ki, dünyanın ən əhəmiyyətli ixtiralarından biridir. Tarixin ən gözəl və ən əhəmiyyətli kəşflərindən biridir. Elektrik hər bir insanın həyatında var və çox vacib bir yerə malikdir. Elektrik çoxumuzun həyatında doğulandan bəri var. Ancaq insanlar bəzən elektrik enerjisinin işinə təəccüblənir və elektrik enerjisinin necə tapıldığını düşünürlər. Və maraqlananlar internetdə bu mövzuda araşdırma aparırlar. İnsanların internetdə elektriklə əlaqədar araşdırdıqları mövzular arasında ən populyar olanı Elektrik İxtirasıdır. Bəs çox araşdırılan elektrik enerjisinin ixtiraçısı kimdir?
Elektrik ixtirasını kimin etdiyi çox maraqlıdır. Bu sualın cavabına ad vermək mümkün deyil. Çünki elektrik ixtirasına gəldikdə bir çox adla rastlaşırıq. Ancaq ən çox xatırlanan ad mütləq Benjamin Franklindir. Bundan əlavə, həkim William Gilbet və Alessandro Voltonun adları bu araşdırmanı edən insanlar siyahısındadır. Bütün bu adların elektrik ixtirasında payı var. Bu səbəbdən "elektrik enerjisini yalnız bir adam icad etdi" demək doğru cavab deyil.
Elektrik enerjisinin ilk kəşf edilməsi eramızdan əvvəl 600 -cü ilə təsadüf edir. Çünki, eramızdan əvvəl 600 -cü ildə yunanlar Amberə ipək parça sürtərəkilk elektrik qığılcımlarını gördülər. Ancaq elektrik enerjisinin kəşfinə gəldikdə, ilk ağla gələn Benjamin Franklinin 1752 -ci ildəki təcrübəsidir. Bunun həqiqəti, əlbəttə ki, inkar edilə bilməz. Ancaq müəyyən kimyəvi maddələrin birlikdə elektrik enerjisi istehsal edəcəyi kəşfi 1800 -cü ildə italyan fizik Alessandro Volta tərəfindən ortaya qoyulmuşdur. Məlumdur ki, mənfi və müsbət yüklü bağlayıcıları birləşdirərək elektrik yükü onların üzərindən gərginliyi keçirir və ilk elektrik cərəyanını alır.
Elektriki kim və necə ixtira edib?
Bu sınağı ilk dəfə həyata keçirən filosof Fales (e. ə. 640 - 546) bu hadisənin yalnız kəhrəbayla bağlı olduğunu sanaraq elektron adından istifadə edib. Uzun illər sonra elektrik qanunları aşkarlanıb.
XVI əsrin sonlarına yaxın ingilis alim Vilyam Gilbert elektriki ciddi şəkildə araşdırıb. Elektrik terminindən ilk dəfə istifadə edənlərdən biri sayılan Gilbert statik elektriklə maqnetizm arasındakı əlaqəni araşdırıb. Elektrik yükünün çəkisini hesablayıb. Bəziləri onu elektrik mühəndisliyinin və ya elektrik və maqnetizmin atası adlandırırlar.
1767-ci ildə Jozef Pristli elektrik yüklərinin bir-birini aralarındakı uzaqlığın tərs nisbəti çəkdiklərini tapıb.
Alessandro Volt və batareyanın ixtirası
Sürünmə ilə meydana gələn statik elektrikdən savayı, axan elektrikin tapılması italyan alim Alessandro Voltun 1800-ci ildə etdiyi təcrübələrlə başlayır. Volt ilk elektrik batareyasını və bununla da ilk elektrik axınını əldə etməyi bacardı.
1729-cu ildə Stefen Qrey bəzi maddələrin (məsələn, metallar) bir yerdən başqa yerə elektrik ötürdüklərini kəşf edib. Şüşə, kükürd və bəzi digər maddələr elektrik daşımırdı və onu ötürə bilmirdi.
Benjamin Franklin
1733-cü ildə Du Fey adlı fransız alim neqativ və pozitiv elektrik yüklərini kəşf edib. Du Fey elektrik yüklərinin iki ayrı növ elektrik olduğunu düşünüb.
Elektrikin reallığa ən yaxın təsbitini Benjamin Franklin verib. Onun fikrincə, təbiətdəki bütün maddələrin tərkibində elektrik tərkibli axın var. İki maddə arasındakı sürtünmə bu axının bir qisminin miqdar baxımından çoxluq yaradacağı şəkildə digər maddəyə keçməsinə səbəb olur.
Hamphri Devi 1808-ci ildə elektrik axını daşıyan iki kömür elektrodunu bir-birindən ayıraraq bir kanal yaratdı və beləliklə elektrikin işıq və ya istilik enerjisinə çevrilə biləcəyini göstərdi. 1820-ci ildə Hans Kristian Orsted içindən elektrik axını keçən bir keçiricinin maqnit iynəsinin çarpdığını, gözləməyərək elektrik axınında bir maqnetik sahə yaratdığını vurğuladı.
Nikola Tesla və alternativ axın
XX əsrin əvvəlində serb əsilli amerikalı mühəndis Nikola Tesla elektrikin yayılmasına böyük töhvə verdi. Edison ilə birgə çalışdı və daha sonra elektromaqnetizm sahəsində bir çox inqilabi yeniliklərə imza atdı.
Amerikalı sənayeçi Corc Vestinqhaus Teslanın alternativ axın motorunu satın alaraq inkişaf etdirdi.
Elektrikin labaratoriya divarlarını aşıb sənaye və gündəlik həyatdakı yerini alması prosesi XIX əsrin ikinci yarısına təsadüf edir. Zenobe - Teoflin Qramme elektrik enerjisinin hava xətləri vasitəsilə ötürülə biləcəyini göstərdi. Tomas Edisonun 1881-ci ildə elektrik istehsalı mərkəziylə paylanma şəbəkəsini Nyu-Yorkda qurması elektrik enerjisinin evlərdə və sənayedə istifadə edilməsinə zəmin yaratdı.
Elektrikin enerji kimi istifadə edilməsi
Bu proses 1880-cı ildə başlanılıb. Falesin elektrostatiklə bağlı yenilikləri, Voltun yaratdığı batareya, Orstedin elektron və maqnetizmlə bağlı çalışmaları, maqnetik sahə ilə bağlı Araqo və Amperin ixtiraları, mexaniki enerjini elektrik enerjisinə çevirən dinamonu inkişaf etdirən Faradeyin araşdırmaları bunların əsasını təşkil edir.
Faradeydən sonra fransız Hippolit Piksli alternativ axın generatoru yaratdı. 1866-cı ildə alman Vayner von Simensin generatorlarda maqnit əvəzinə elektromaqnit istifadə etməsiylə güclü generatorlar yaradıldı. 1880-ci illərdə Tomas Edison elektrik lampasını ixtira etdikdən sonra elektrikin istifadəsi son dərəcə genişləndi.
