“Suriyada növbəti idarəetmə forması necə olmalıdır? Türkiyənin Suriya ilə bağlı siyasəti necə olmalıdır?”
KONKRET.az xəbər verir ki, köşə yazarı Altay Öymən bildirib ki, idarəetmə formasının seçilməsi ilk növbədə Suriya xalqının işidir. “Amma bu ölkədə maraqlı olan qüvvələrin bu mövzuda öz fikirləri var. Bunları diplomatik kanallarla Suriyaya və dünya ictimaiyyətinə çatdıra bilərlər. Və bunu etməlidirlər.
Yaşadığımız dünyada uzun müddətdir ki, hər bir ölkədə “insan hüquqları”, “sülhün qorunması” kimi sahələrdə məcburi olan prinsiplər və qaydalar mövcuddur. Onların həyata keçirilməsini təmin etmək üçün beynəlxalq şuralar yaradılıb. Həmin qaydaların məqsədlərinə nail olunmasına töhfə vermək hər bir ölkənin borcudur.
Jurnalistikamın başlanğıcı olan 1950-ci illərdə müxbir kimi xaricə göndərildiyim ilk ölkələr cənubdakı qonşularımız olub. Misir, Livan, Suriya, İraq da onların arasında idi. Daha sonra Liviya, Səudiyyə Ərəbistanı və Mərakeş daxil olmaqla, cənub ölkələrinin əksəriyyətinə getdim. Onların hamısının ortaq cəhəti rejimlərinin demokratiyadan uzaq olması idi.
İranda bir şah var idi. Şah Məhəmməd Rza Pəhləvi…
1950-ci illərdə İraqda bir krallıq var idi. Onun şahı Feysal idi. Krallıq 1958-ci ildə ləğv edildi. Onun yerinə general Kasım təyin edildi. Sonra Abdüsselam Arif.
Kral Faruk 1952-ci ildə çevrilişlə devrildikdən sonra hakimiyyətə hərbi hökumətlər gəldi. Əvvəlcə general Necip, sonra polkovnik Camal Abdel Nasir. Nasirdən sonra başqa zabitlər gəldi.
İordaniya, Səudiyyə Ərəbistanı və Mərakeş rejimləri də krallıq idi.
Birinci Dünya Müharibəsindən sonra rəsmi olaraq “respublika” olmuş qonşularımız da var idi. Biri Suriya idi. Həmin müharibənin sonunda İraq əvvəlcə idarəçilik, sonra isə İngiltərənin təsiri altına düşdü.
Suriyanın adı “respublika” idi. Lakin əvvəlcə o, ardıcıl hərbi hökumətlərin tabeliyinə keçdi. Daha sonra Hafiz Əsəddən başlayaraq hərbi əsaslı avtoritar rejimə çevrildi.
Bu gün vəziyyət o qədər də dəyişməyib və qısaca olaraq: Cənubdakı bir çox yaxın və uzaq qonşularımızın xalqı hələ də “demokratiya”nın necə bir rejim olduğunu görə bilməyib. Qaydalarını eşitsələr də, icrasının şahidi ola bilməyiblər… Hakimiyyət dəyişikliyi seçkidən çox çevrilişlə mümkün olub.
Təbii ki, xatırladığımız bəzi ölkələrdə parlament adı altında qurulan seçki prosedurları, təşkilatlar da var idi… Amma həmin “seçkilər”də tətbiq olunan prosedurlar əsl demokratik ölkələrdə müşahidə olunanlardan xeyli fərqli idi. Tədbirlər təkcə seçkilərdə deyil, həm də demokratiyanın əsas hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsində fərqli olub.
Qısacası: Məncə, birinci sualın cavabı budur ki, Suriya indiyə qədər çox uzaqlarda olduğu demokratikləşmə prosesini yeni rejimi yaratmaqla başladı. Təbii ki, o sahədə təcrübənin olmaması nəticəsində bu asan deyil. İlkin olaraq dövlətin davamlılığını təmin edəcək müvəqqəti dövr ola bilər. Amma hətta o məqsədə doğru addımların atılması da müsbət hal kimi qiymətləndirilir.
Təbii ki, ikinci sualın cavabını tapmaq daha çətindir…
Çünki Suriyanın demokratikləşmə prosesinə girməsinin faydalı olacağı fikrimi oxuyan bir suriyalı dostum mənə “əks sual” verdi və “yaxşı, sizə də demokratikləşmə prosesi lazım deyilmi?” dedi. Desə, o suala da cavab vermək lazımdır, o sualın cavabı bu yazıya sığmaz. Bu mövzu başqa bir məqalənin mövzusu ola bilər.
Ümid edirəm ki, hakim siyasətçilərimiz bu məsələ ilə bağlı problemlərin həllinin nə qədər vacib və aktual olduğunu unutmayacaqlar”.
Natiq Səlim,
KONKRET.az
