Ukraynadakı müharibə atəşkəslə bağlı danışıqların mümkün olduğu növbəti mərhələyə yaxınlaşır. ABŞ-nin yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp artıq Ukrayna prezidenti ilə, onun nümayəndələri isə Ukrayna rəhbərliyi ilə görüşüb. Bununla yanaşı, Baş nazir Viktor Orban Trampa baş çəkdikdən sonra Rusiya prezidenti ilə müzakirələr aparıb. Aydındır ki, Tramp prezidentliyinin elə ilk günlərində öz nizamlanma düsturunu irəli sürəcək və onu təzyiq yolu ilə qəbul etdirməyə çalışacaq.
Ukrayna və Rusiyanın hərbi-siyasi rəhbərliyi, öz növbəsində, həm bir-birinə, həm də üçüncü tərəflərə maksimum tələblər və gözləntilər irəli sürərək, mümkün atəşkəs haqqında öz fikirlərini çatdırır. Məsələn, Kiyevin gözləntiləri arasında NATO-ya qoşulma bəndi var, Moskva isə atəşkəsi Rusiyaya qarşı sanksiyaların azaldılması ilə əlaqələndirir.
Hazırda Trampın komandası danışıqların gündəliyini sistemləşdirir, onların məkan və formatlarını müəyyənləşdirir. Danışıqlar məkanına çevrilməyə çalışan ölkələri nəzərdən keçirək:
- Türkiyə – Rusiya və Ukrayna arasında danışıqların təşkilində təcrübəyə malikdir, Moskva və Kiyevlə daimi təmasdadır və danışıqlar prosesinin təfərrüatlarına tam olaraq bələddir. Lakin... o, NATO üzvüdür, Suriyadakı hadisələrdən və Astana formatının dağılmasından sonra Rusiya ilə qarşılıqlı əlaqələrnin xarakteri dəyişib. Ankara həm Rusiya, həm də ABŞ/Aİ ilə münasibətlərdə danışıqlar prosesini manipulyasiya etməyə meyllidir.
- Çin/Braziliya - danışıqlar təşəbbüsü ilə çıxış edib, lakin nə Kiyev, nə də Moskva bu təşəbbüsü yüksək qiymətləndirməyib. Belə ki, burada çərçivə və müddəalar çox ümumidir, konkretlik yoxdur. Bununla yanaşı, Ukraynadakı müharibə mövzusunun Pekin və Vaşinqtonun gündəm mövzusuna çevriləcəyi gözlənilir.
- Macarıstan – Baş nazir Orban Tramp və Putin arasında vasitəçi olmağa çalışdı və buna nail oldu. Lakin... Zelenski ilə əlaqə saxlamaq mümkün deyil, Orbanı Kiyevdə qəbul etmirlər.
- Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, Hindistan müxtəlif dövrlərdə mesajların ötürülməsində, hərbi əsirlərin mübadiləsində iştirak etmiş və Moskva, Vaşinqton, Kiyevlə rəvan münasibətləri olan ölkələrdir. Bununla belə, Tramp administrasiyası bu ölkələrlə münasibətlərlə bağlı öz gündəmini formalaşdıracaq və Ukrayna mövzusunun bu gündəmdə olacağı dəqiq deyil... amma hər şey mümkündür.
Qeyd edək ki, danışıqlar müxtəlif formatlarda aparıla bilər:
• Rusiya-Ukrayna
• Rusiya-ABŞ-Ukrayna
• Rusiya-ABŞ (Ukrayna haqqında)
• Çin-ABŞ (Rusiya haqqında)
Beləliklə də, hazırda danışıqlara ciddi hazırlıq müşahidə olunur. Məkik diplomatiyası və məxfi diplomatiya elementləri ilə əsas görüşü hazırlamaq üçün paytaxtlarda və ya üçüncü ölkələrdə birbaşa təmaslar aparılır.
Görüş yeri - Bakı
Azərbaycanın bütün səviyyələrdə görüşlərin təşkilində təcrübəsi var və Bakı Rusiya-ABŞ/NATO Baş Qərargah rəhbərlərinin görüş yeri olub. Azərbaycan NATO və KTMT hərbi-siyasi bloklarının üzvü deyil. Rəsmi Bakı Moskva və Kiyevlə etibarlı münasibətlər qurub. 2022-ci ilin əvvəlində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Kiyevə (14 yanvar) və Moskvaya (22 fevral) səfərləri Ukrayna və Rusiya ilə münasibətlərin səviyyəsini yüksəldib. Son zamanlar Azərbaycan Rusiya qazının Avropaya nəqli məsələsinin həll oluna biləcəyi ölkə hesab olunurdu. Bu ilin fevralında Prezident Zelenski Münhendə Prezident İlham Əliyevlə görüşdə qaz probleminin həllində vasitəçi olmağı xahiş etmişdi. Bu görüşdən sonra Azərbaycan və Ukrayna mütəxəssisləri arasında çoxsaylı məsləhətləşmələr aparılıb. Bu mövzunun öz həllini tapmaması mövzunun bağlanması demək deyil. Burada əsas odur ki, Bakı vasitəçi oldu və hər iki tərəf Azərbaycanın bu roluna etimad göstərdi. Azərbaycan danışıqlar prosesini manipulyasiya edə bilməz, çünki onun marağı və müvafiq resursları yoxdur. Azərbaycan Rusiya ilə Ukrayna arasında vasitəçilik xidmətlərinə görə Tramp administrasiyasından heç nə tələb etmir.
Beləliklə də, Azərbaycanın Ukrayna böhranı ilə bağlı müxtəlif formatlarda danışıqlar məkanına çevrilmək üçün imkanı var və Bakı buna hazırdır.
(Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzi)
