Bilmədiyimiz bir şey deyil ki, gənclər universitetdə oxumaq üçün yalnız biliyə deyil, həm də müvafiq resurslara, imtahan balına, bəzən isə dostluq əlaqələrinə ehtiyac duyurlar. Bəziləri bütün güclərini səfərbər edərək, xeyli vaxtını imtahanlara hazırlaşmaqla keçirir. Lakin, bununla belə, hələ də arzuladıqları balı toplamağa nail olmaya bilərlər. Belə anlarda, cəmiyyətin onlara münasibəti daha da çətinləşir.
"Universitetə girə bilmədi, ayıb olsun" cümləsi, bu gün bir çox gəncin həyatının parçasına çevrilib. Məsələn, universitetə girməmiş bir gənc, cəmiyyətdə bəzən təcrid olunmuş hiss edir. O, yalnız öz sosial çevrəsində deyil, hətta ailə və dostları arasında belə cəza kimi qəbul olunur. Belə bir düşüncə tərzi, gənclərin özlərinə inamını azaldır və onları daha çox depressiyaya sürükləyə bilir. Onlar, bütün cəmiyyətin gözündə bir "xüsusi" statusa layiq olmadıqlarını düşünürlər.
Cəmiyyətin bu yanaşması, əslində gənclərin təkcə akademik biliklərini deyil, həm də psixoloji sağlamlıqlarını da zədələyir. Gənclər, universitet təhsili almadıqları üçün iş həyatına atıldıqda, əksər hallarda daha çətinliklərlə qarşılaşırlar. "Bəs niyə universitetə getmədin" sualı, onlara qarşı dönə-dönə təkrarlanan bir ittiham kimi görünə bilər. Bu, gənclərdə öz güvənini sarsıdan, cəmiyyətin gözündə aşağı düşmələrinə səbəb olan bir stereotip halına gəlir.
Bundan əlavə, ali təhsilin cəmiyyət tərəfindən yuxarıda durduğu bu dövrdə, peşə təhsili və praktik bacarıqların kənarda qaldığı görünür. Gənclər, universitetdə oxumaq istədikləri sahələrdən daha çox cəmiyyətin gözündə necə göründüklərinə önəm verirlər. Onlar üçün peşə təhsili bəzən ikincil bir seçim kimi görünür. "Peşə məktəbi" dedikdə, cəmiyyətin ağlında qalan bir fikir var: "O, işsizlikdən qaçır, çünki universitetə girmək bacarığı yoxdur."
Cəmiyyətin gənclər üzərində yaratdığı bu təsir, bəzən həddindən artıq ağır olur. Ali təhsil arzusunda olan gənclər, yalnız akademik müvəffəqiyyət qazanmaqla deyil, eyni zamanda cəmiyyətin "gözəl gözündən" düşməmək üçün mübarizə aparırlar. Bunun nəticəsində isə, gənclər arasında psixoloji gərginlik, narahatlıq və hətta depressiya yarana bilər.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov:
-Müasir cəmiyyətlərdə təhsil insanların həyatlarında uğur qazanmaq və sosial pillələrdə irəliləmək üçün vacib bir vasitə kimi qəbul edilir. Xüsusən də universitet təhsili, uzun illərdir ki, gənclər arasında bir prestij simvolu, cəmiyyətdə nüfuz qazanmağın yolu kimi qiymətləndirilir. Ancaq bu gün qarşılaşdığımız tendensiya, topladığı balın yetərli olub-olmamasından asılı olmayaraq, demək olar ki, hər kəsin universitet tələbəsi olmaq arzusu güdür. Təəssüf ki, bu, peşə təhsili və praktiki bacarıqların əhəmiyyətini ciddi şəkildə kölgədə qoyur. Nəticədə, iş bazarında balanssızlıq yaranır və bu tendensiyanın bir sıra gələcək problemlər doğuracağı aydındır.
İlk növbədə, hər kəsin universitet təhsili almaq istəyi, yüksək təhsil səviyyəsinin vacibliyini göstərsə də, bu yanaşma iş bazarında ciddi tarazsızlığa səbəb olur. Universitetlərdə tədris olunan akademik biliklər hər zaman iş dünyasının tələbləri ilə uyğunlaşmır. Yəni, hər kəsin universitet məzunu olması demək deyil ki, hər kəs ixtisasına uyğun iş tapa biləcək. Çox zaman gənclər aldıqları akademik biliklər ilə iş bazarının tələb etdiyi praktiki bacarıqlar arasında uyğunsuzluq yaşayırlar. Bu da məzunların işsiz qalmasına və ya öz ixtisaslarından uzaq sahələrdə çalışmaq məcburiyyətində qalmasına gətirib çıxarır. Belə bir vəziyyət, həm gənclərin öz gələcəkləri üçün arzularını boşa çıxarır, həm də işəgötürənlərin ehtiyaclarını tam qarşılamır.
Bununla yanaşı, peşə təhsilinə və praktiki bacarıqlara olan marağın azalması, cəmiyyətdə işgüzar sektorlarda kadr çatışmazlığına səbəb olur. Xüsusən də sənaye, texnologiya, tikinti, kənd təsərrüfatı və digər peşə sahələri üzrə mütəxəssislərin azalması əmək bazarında ciddi boşluqlar yaradır. Halbuki, bu sektorlar iqtisadiyyatın təməlini təşkil edir və bu sahələr üzrə ixtisaslaşmış kadrlara həmişə ehtiyac var. Əgər peşə təhsili layiqli bir alternativ kimi qiymətləndirilməzsə, ölkənin istehsal gücü zəifləyəcək və iş bazarında bəzi mühüm sahələrdə ciddi çatışmazlıqlar yaranacaq. Bu, həm də gənclər arasında işsizlik nisbətinin artmasına və əmək bazarında rəqabətin mənfi təsirlərinə səbəb ola bilər.
Bu tendensiyanın başqa bir problemli tərəfi, universitetlərin artıq bütün tələbələri keyfiyyətli təhsil ilə təmin edə bilməməsidir. Çünki tələbə kütləsinin çoxalması nəticəsində universitetlər tədris prosesində keyfiyyət standartlarını saxlamaq çətinliklə üzləşir. Hər kəsin universitet tələbəsi olmaq istəyi ilə əlaqədar olaraq ali təhsil müəssisələri tələbələrin çoxluğunu idarə etməkdə çətinlik çəkir, nəticədə təhsil keyfiyyəti aşağı düşür. Bir çox tələbə universitet təhsilini yalnız diplom əldə etmək üçün oxuyur və real bilik və bacarıqlara yiyələnməkdə maraqlı olmur. Bu da iş bazarına kifayət qədər bilikli və hazırlıqlı mütəxəssislərin çıxmamasına səbəb olur.
Gənclərin bu "daimi universitet tələbəsi olmaq" arzusunun bir digər mənfi təsiri də onların şəxsi inkişafını və öz maraq dairələrini dəyərləndirə bilməmələridir. Gənclər, ailələrinin və ya cəmiyyətin təzyiqi ilə universitet təhsili almaq istəyirlər, lakin bəzən öz qabiliyyət və maraqlarını düzgün qiymətləndirmədən ixtisas seçimi edirlər. Bu isə onların universitet təhsilini yarımçıq qoymasına, ya da təhsil aldığı sahədə iş görməməsinə gətirib çıxarır. Halbuki, hər bir fərdin öz maraqlarına və qabiliyyətlərinə uyğun peşə və ya praktiki bacarıqlara yönəlməsi daha effektiv olardı. Hər kəsin universitet məzunu olmaq istəyi, insanların öz fərdi bacarıqlarını inkişaf etdirmək və praktiki iş sahələrində daha yaxşı nəticələr əldə etmək potensialını məhdudlaşdırır.
Bu problemi həll etmək üçün təhsil sistemində balansın bərpa edilməsi və peşə təhsilinə olan marağın artırılması vacibdir. Cəmiyyətə peşə təhsilinin əhəmiyyəti və bu sahədə peşəkarların zəruriliyi haqqında düzgün məlumat verilməli, bu sahəyə maraq artırılmalıdır. Peşə təhsili sahəsində uğurlu karyera qurmuş şəxslərin təbliğ edilməsi və onların nailiyyətlərinin ön plana çəkilməsi gənclər arasında bu sahəyə olan marağı artırar. Həmçinin, iş bazarında peşə sahələrinə olan tələbin yüksək olması, gənclərin bu sahələrdə karyera qurmasının iqtisadi və sosial faydalarını daha çox vurğulamaq lazımdır.
Bundan əlavə, təhsil sahəsində gənclərin fərdi maraqlarına və qabiliyyətlərinə uyğun yönləndirilməsi mühüm addımdır. Hər bir gəncin akademik bacarıqları olmaya bilər, lakin bu onların uğurlu karyera qurmayacaqları demək deyil. Təhsilin fərdi inkişafın mühüm bir hissəsi olduğunu qəbul etmək və gənclərə öz maraqları əsasında müxtəlif sahələrdə ixtisaslaşma imkanı vermək daha səmərəli olardı. Peşə təhsili və praktiki bacarıqlar gənclərə öz fərdi potensiallarını dəyərləndirmə və əmək bazarında daha uğurlu olma imkanı verə bilər.
Beləliklə, universitet tələbəsi olmaq hər bir gəncin arzusu olsa da, bu tendensiyanın iş bazarında balanssızlığa, peşə sahələrində mütəxəssis çatışmazlığına və təhsil keyfiyyətinin azalmasına səbəb olduğunu nəzərə alaraq, peşə təhsili və praktiki bacarıqların əhəmiyyətini vurğulamaq vacibdir. Gənclərə təhsil seçimlərində daha çox şəxsiyyətə uyğun və realist qərarlar verməyə təşviq etmək, həmçinin təhsil sahəsində daha balanslı bir yanaşma inkişaf etdirmək cəmiyyətin uzunmüddətli rifahı üçün zəruridir.
Zeynəb Rzayeva
