Russell Berman: "Qalib və uduzan arasında səs fərqi nə qədər çox olarsa, uduzan tərəfin etiraz etmə ehtimalı bir o qədər az olar"
Noyabrın 5-də ABŞ-da prezident seçkiləri keçiriləcək. Seçkilərin əsas favoriti hələ bəlli deyil: bəzi sorğulara görə, Demokratlar Partiyasının namizədi, vitse-prezident Kamala Harris cüzi üstündür. Bəzi sorğulara əsasən isə Respublikaçılar Partiyasının namizədi, keçmiş Prezident Donald Tramp qələbə qazanacaq. Prezidentlik yarışı mahiyyətcə “yelləncək ştatlar” uğrundadır. Üstəlik, seçki kampaniyasının sonunda namizədlər nəinki siyasi fəallıqlarını artırdılar, əksinə, ritorikalarını sərtləşdirdilər, hətta şəxsi təhqirlərə də əl atdılar. Tramp demokratları inzibati resurslardan istifadə etməkdə günahlandırırsa, Harris və tərəfdarları açıq şəkildə rəqibi faşist adlandırır və onu Rusiya ilə əlaqələrdə ittiham edir.
Stenford Universitetinin professoru, Huver İnstitutunun aparıcı elmi işçisi və baş məsləhətçisi Russell Berman “Lenta.ru”ya müsahibəsində prezidentlik yarışının Amerika cəmiyyətini necə parçaladığını, ABŞ-da vəziyyətin nə üçün təhlükəli olduğunu və seçkilərin nəticələrinin necə ola biləcəyini izah edib. AYNA müsahibənin aktuallığını nəzərə alaraq istinadla təqdim edir:
- ABŞ-da prezidentliyə namizədlərin ritorikası getdikcə sərtləşir və keçmiş Prezident Donald Tramp iki dəfə sui-qəsd cəhdi ilə üzləşib. Bu niyə baş verir?
- ABŞ-da siyasətçilərə qarşı sui-qəsd cəhdləri yeni hadisə deyil. Cəhdlərdən 20-ci əsrdə ən məşhuru təbii ki, 1963-cü ildə Con Kennedinin öldürülməsi, daha sonra isə 1968-ci ildə Robert və Martin Lüter Kinqin ölümü oldu. Sonra Ronald Reyqanın həyatına qəsd oldu. Amerika tarixi həm də Abraham Linkolnun öldürülməsi ilə yadda qalıb. Bu cür siyasi qətllərin nümunələrinə bir çox başqa ölkələrdə - Almaniyada, İtaliyada və təbii ki, Latın Amerikası ölkələrində də rast gəlmək olar. Əgər Tramp həqiqətən də Prezident Co Bayden, vitse-prezident Kamala Harris və digər demokratların iddia etdiyi kimi “demokratiya üçün təhlükədir”sə, o zaman onların bəzi tərəfdarlarının onu aradan götürməyi düşünməsi məntiqlidir. Yəqin ki, onlar sözlərinin faktiki sui-qəsd cəhdlərinə səbəb olacağını düşünmürdülər. Halbuki silahların hazır olduğu və hər zaman çılğın insanların olduğu bir ölkədə bu hücumlar baş verə bilər. Şəxsən mən Trampın o qədər də təhlükəli olduğunu düşünmürəm, lakin onun rəqibləri şiddətli ritorikaya əl atıblar.
- Bəs ikinci sui-qəsd cəhdi birincidən nə ilə fərqlənir?
- Görünür, hər iki cinayəti törədənlər psixoloji problemləri və ya həddindən artıq ekssentrikliyi olan adamlar olublar. Bununla belə, birincidən - 20 yaşlı Tomas Metyu Kruksdan fərqli olaraq, ikinci cinayətkar - 58 yaşlı Ryan Uesley artıq hakimiyyət orqanlarına təhlükəli şəxs kimi tanındı. Ancaq yenə də birinci və ikinci cəhd arasındakı əsl fərq, ikincinin ikinci olmasıdır. Problem müvafiq təhlükəsizlik qüvvələrinin səriştəsizliyindədir.
Sui-qəsd nəzəriyyəçiləri əlbəttə ki, Bayden administrasiyası tərəfindən Trampa verilən zəif təhlükəsizliyin qəsdən edildiyinə inanırlar. Hər şey mümkündür, lakin sadə bürokratik səmərəsizlik daha çox görünür.
- Sizcə, bu, ABŞ tarixində tamamilə yeni bir hadisədir, yoxsa köhnə ənənələrin davamıdır? Məsələn, 1981-ci ilin martında yeni seçilmiş prezident Ronald Reyqana sui-qəsd cəhdi ilə paralellər aparmaq nə dərəcədə məqbuldur?
- Trampa hücumlar həqiqətən də Reyqana qarşı sui-qəsd cəhdinə bənzəyir: bunlar psixoloji problemləri olan şəxslərin hərəkətləridir. Lakin onlar 1980-ci illərdəkindən daha mübahisəli siyasi debat kontekstində baş verir.
- Son sui-qəsdin təsiri hələ də Trampın reytinqlərinə və bütövlükdə prezidentlik yarışı kampaniyasına təsir edirmi?
- İkinci sui-qəsd cəhdinin özlüyündə əhəmiyyətli faktor olduğuna əmin deyiləm. Birincisi, təbii ki, birinci olduğu üçün belə idi. İkinci cəhd çox güman ki, Tramp tərəfdarları arasında keçmiş Prezidentin həqiqətən də öldürülmək istənilməsinə inamı gücləndirib. Lakin bu, özlüyündə dönüş nöqtəsinə çevrilmədi.
- İndi Trampın seçicilərinin əsasını kimlər təşkil edir? 2016 və 2020-ci illərlə müqayisədə nəsə dəyişibmi?
- Seçkidən əvvəl “Tramp seçiciləri” haqqında danışmağın mənası yoxdur. Hələlik bunlar onun tərəfdarlarıdır. Və sorğulara görə, bəzi maraqlı xüsusiyyətlər var. Məsələn, namizədlərə dəstəkdə gender fərqi genişlənib. Əslində Trampın abortla bağlı mövqeyi çox mülayimdir, baxmayaraq ki, o hesab edir ki, məsələ federal hökumət tərəfindən deyil, dövlət səviyyəsində tənzimlənməlidir. Tramp həmçinin kişiliyə düşmən və “toksik” kimi baxan liberal mədəniyyətin qəbuledilməz olduğu kişilər tərəfindən də güclü şəkildə dəstəklənir.
Nəhayət, respublikaçılar və Tramp işçi sinif seçiciləri arasında üstünlük qazanır. Demokratlar isə zəngin və daha yaxşı təhsilli insanlar arasında populyardır. Bu əhəmiyyətli dəyişiklikdir.
- Sizcə, Tramp öz seçici bazasını genişləndirməyə və qərarsız seçiciləri cəlb etməyə müvəffəq olubmu?
- Bu haqda danışmaq hələ tezdir. Bu, qismən Harrisin seçki kampaniyasının buraxdığı səhvlərlə bağlıdır. Məsələn, o, əsas katolik tədbirində, illik Alfred Şmit Memorial Fondunun şam yeməyində iştirak etməmək qərarına gəldi. Bu, Hillari Klintonun "alçaldılmış və təhqir olunmuş" amerikalılara əhəmiyyət verməməsinə bənzəyir.
Tramp isə müxtəlif cəbhələrdə irəliləyiş əldə edir. Lakin o, hələ də döyüş meydanında “yelləncək ştatlarda” qərarsız seçiciləri inandırmalıdır.
- Demokratlar namizədini dəyişdikdən – Harris namizəd olduqdan sonra Demokratlar Partiyasının elektoratı necə dəyişdi?
- Bayden Trampla debatda o qədər zəif çıxış etdi ki, demokrat seçicilər dərin məyus oldular və yön dəyişdilər. Buna görə də Demokratlar Partiyasının rəhbərliyi Baydeni Harrislə əvəzləmək üçün manipulyasiyadan istifadə etməli, bununla da yaş problemini aradan qaldırmalı oldu. Bundan əlavə, bəzi demokrat seçicilər həqiqətən də qadın namizədi dəstəkləmək istəyirdilər.
Trampın əsas üstünlüyü onun siyasətə kənardan gəlməsidir və ABŞ-da ənənəvi siyasi proseslərdən narazı olanlar çoxdur. Bunun əksinə olaraq, Harris Demokratlar Partiyasının “maşınının” məhsuludur, heç bir uğuru yoxdur.
- Rusiya Prezidenti Vladimir Putin namizəd kimi Harrisi dəstəklədiyini açıqlayıb. Çoxları bunu ironik hesab edir. Sizin bu açıqlamaya münasibətiniz necədir və bu, seçki kampaniyasına necə təsir edə bilər?
- Güman etmək lazımdır ki, Putin bu barədə ciddi danışıb. Harris əlbəttə ki, daha "proqnozlaşdırıla bilən"dir. Tramp isə gözlənilməzdir, çünki o, ənənəvi siyasətçi deyil. Putinin nöqteyi-nəzərindən, proqnozlaşdırıla bilən Harris ehtimal ki, ABŞ-ın Ukraynadakı hazırkı siyasətini davam etdirəcək. Yəni müharibəni davam etdirmək üçün Kiyevə dəstək verəcək, lakin qalib gəlməsi üçün bu, kifayət etməyəcəjk. Putin üçün bu, sərfəlidir.
Amma Tramp qalib gələrsə, ABŞ çox gözlənilməz addım ata bilər. Məsələn, Ukraynaya verilən silahların keyfiyyətini yaxşılaşdıra bilər. Yaxud da sülh və güzəştə getmək üçün Moskvanı ciddi hədələyə bilər.
- Bütövlükdə ABŞ-dakı seçki kampaniyasında Rusiya faktoru hansı rol oynayır?
- Son seçkidə demokratlar Trampı Putinin piyadası kimi göstərməyə çalışıblar. Bu nağıl məncə, Klintonun 2016-cı ildə məğlubiyyətini izah etmək üçün icad edilmişdi. Klinton Putinin gizli şəkildə Trampa kömək etməsəydi, qalib gələcəyinə inanırdı.
Müzakirələr zamanı Harris Ukraynanın qələbəsini müdafiə etdi. Tramp isə hər iki tərəfdən insan itkisi faciəsindən və döyüşlərin dayandırılmasının zəruriliyindən danışdı.
- Bəs Ukrayna faktoru hansı rol oynayır?
- Hazırda Rusiya mövzusu Ukraynadan ayrılmazdır. Lakin müharibənin uğurla başa çatmasından sonra ABŞ-la Rusiya arasında münasibətləri təsəvvür etsək, o zaman fikrimcə, maraqlı nəticələr yarana bilər. Bu, Rusiya üçün Çinin kiçik tərəfdaşı olmaqdan daha yaxşı ola bilər.
- Tramp Harrislə yeni debatdan niyə imtina etdi və bu imtina respublikaçıların reytinqlərinə necə təsir etdi?
- Müəyyən mənada Harris debatda qalib gəldi: Tramp mövzudan yayındı. Bununla belə, jurnalistlərin debata münasibəti açıq şəkildə Trampa qarşı qərəzli idi. Trampın dediyi hər şeyi analiz etdilər. Lakin Harris haqqında bunu etmədilər. Jurnalistlər Harrislə daha rahat, Trampa isə çətin suallar verdilər. Tramp həmçinin debat təşkilatçılarının ona qarşı haqsızlıq etdiyini hiss edib, ona görə də yenidən debat istəmədi. Ona görə də, imtina Trampa o qədər də zərər vermədi.
- Uduzan tərəfin seçkinin nəticələrini tanımayacağı ehtimalı nə dərəcədədir?
- Bu, əldə edilən nəticələrdəki fərqdən asılıdır. Qalib və uduzan arasında səs fərqi nə qədər çox olarsa, uduzan tərəfin etiraz etmə ehtimalı bir o qədər az olar. Ancaq fərqli ssenarilər mümkündür. Harris qalib gəlsə, ola bilsin ki, bəzi narazı Tramp tərəfdarları mitinq keçirsinlər, amma ciddi qarşıdurma olmayacaq.
Tramp az fərqlə qalib gəlsə, demokratlar məhkəmələr vasitəsilə müxtəlif ştatlarda səslərin hesablanmasına etiraz edəcəklər, gərgin hüquqi müharibəyə başlayacaqlar. Trampın tərəfi çox güman ki, belə bir strategiyaya əməl etməyəcək, lakin bu, istisna deyil.
