Dünya Rusiyanın Ukraynaya tammiqyaslı hücuma başlamasının 1000-ci gününü qeyd edərkən, münaqişə dəyişməz insan dəyərinin və Şərqi Avropanı dəyişdirən siyasi ambisiyaların ciddi sübutu olaraq qalır. 24 fevral 2022-ci ildə başlayan müharibə təkcə Ukraynanın suverenliyinə və infrastrukturuna dərindən təsir etmədi, həm də dünyanın qlobal siyasi və iqtisadi mənzərəsini dəyişdirdi.
Müharibə Ukraynanı bir neçə cəbhədə viran qoydu. Mariupol, Xarkov və Bahmut kimi şəhərlər dağıntı və müqavimətin simvollarına çevrildilər. Kremlin əsassız təcavüzü Ukrayna hökumətini devirməyə və marionet rejimin qurulmasına yönəlmişdi, lakin o, Ukrayna qüvvələrinin şiddətli müqaviməti və Qərb müttəfiqlərinin misilsiz həmrəylik nümayişi ilə qarşılaşdı. Rusiyanın tez bir zamanda qələbə qazanacağı gözlənilsə də, bunun əvəzində münaqişə çıxılmaz vəziyyət aldı, uzun və qanlı dalana dirəndi ki, tərəflərin heç biri geri çəkilmək istəmir.
Ukraynadakı dağıntıların miqyasının müasir Avropa tarixində misli görünməyib. Bütün şəhərlər Rusiya artilleriyası, raket zərbələri və hava hücumları ilə yerlə yeksan edilib. Elektrik stansiyaları, körpülər, dəmir yolları və limanlar da daxil olmaqla, mühüm infrastruktur ölkə iqtisadiyyatını və mənəviyyatı iflic etməyə yönəlmişdi. Ukrayna hökuməti infrastruktura dəyən ümumi ziyanı 500 milyard dollardan çox qiymətləndirir. Müharibədən ziyan dəyən bölgələrin bərpası monumental vəzifə olaraq qalır, çünki elektrik və su kimi ən əsas xidmətlər bir çox vilayətdə pozulub.
Son məlumatlara görə, Ukraynanın enerji infrastrukturunun 40%-dən çoxu Rusiyanın raket zərbələrilə məhv edilib və ya onlara ciddi şəkildə ziyan dəyib, sərt qış zamanı ölkənin çox hissəsi qaranlığa qərq olub. Ukrayna iqtisadiyyatının əsas hissəsi olan kənd təsərrüfatı sektoruna çox ziyan dəyib, milyonlarla akr əkin sahəsinə minalar döşənib və ya aktiv döyüş əməliyyatları səbəbindən girilməz olub.
Rusiyanın Ukraynadakı hərbi kampaniyası geniş spektrli silahların yerləşdirilməsi ilə müşayiət olunub, bunların çoxu qeyri-seçici tətbiq səbəbindən beynəlxalq rezonans doğurub. Yüksək dəqiqlikli idarə olunan raketlərdən tutmuş kasetli hərbi sursatlara və termobarik silahlara qədər. Rusiya Ukraynanı kapitulyasiyaya məcbur etmək cəhdində dinc sakinlərin həyatına hörmətlə yanaşmayıb. İşğalın ilkin mərhələsində Rusiya Ukrayna sərhədləri boyunca ağır artilleriya, tanklar və qırıcı təyyarələrlə dəstəklənən 200 000-dən çox əsgər toplayıb.
Müharibə qurbanlarının sayı heyrət doğurur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə, münaqişə 350 000-dən çox itki, o cümlədən mülki əhali arasında ən azı 50 000 nəfərin ölümü ilə nəticələnib. Real rəqəmlər, ehtimal ki, daha yüksəkdir, çünki işğal olunmuş ərazilərdə davam edən hərbi əməliyyatlar səbəbindən qurbanların çoxu qeyd olunmamış qalır.
Müharibə İkinci Dünya Müharibəsindən bəri Avropada ən böyük qaçqın böhranına səbəb olub, 14 milyondan çox ukraynalı yerdəyişməyə məruz qalıb - 8 milyon xaricdə sığınacaq axtarıb, 6 milyon Ukrayna daxilində məcburi köçkünə çevrilib. Ailələr parçalanıb və saysız-hesabsız həyat müharibə travması ilə məhv edilib. Bir vaxtlar həyatın qaynadığı şəhərlər kabus- şəhərlərə çevrilib, onların sakinləri aramsız atəş və zorakılıqdan xilas olmağa çalışırlar.
Ukraynaya dəyən iqtisadi ziyan çox böyükdür. Dünya Bankı və BVF hesablayıblar ki, əgər münaqişə gələn il davam edərsə, ümumi zərər 1 trilyon dolları keçə bilər. Sənaye dağıdıldığı üçün Ukrayna ÜDM 35%-dən çox azalıb, ixracat ciddi şəkildə çətinləşib. Bir vaxtlar çiçəklənən texnologiya sektoru, kənd təsərrüfatı və poladəritmə sənayesi hazırda ən çox ziyan dəyər sektorlardır, milyonlarla adam dolanışıqsız qalıb.
Yenidən qurulma və bərpa xərcləri çox böyük olacaq. Ukrayna hökuməti beynəlxalq maliyyə yardımı axtarmağa başlayıb və artıq bərpa prosesinin maliyyələşdirilməsi üçün Rusiyanın xaricdə dondurulmuş aktivlərindən istifadə etməklə bağlı çağırışlar var.
Hazırda Rusiya Ukrayna ərazisinin xeyli hissəsinə, o cümlədən Donetsk və Luqansk vilayətlərinin bir hissəsinə, bütün Krıma və Krımı Rusiya ilə birləşdirən Azov dənizi boyunca quru dəhlizə nəzarəti özündə saxlayır. Bu ərazilərin anneksiyası beynəlxalq səviyyədə tanınmayıb və Ukraynanın qətiyyətli müqavimətilə qarşılaşıb. Bu regionların ətrafında davam edən münaqişə müharibənin ən təhlükəli nöqtələrindən biri olaraq qalır.
Cənubda Rusiyanın liman şəhəri Mariupola nəzarəti Ukraynanı Azov dənizindən ayırıb ki, bu da onun dəniz ticarətinə ciddi təsir göstərib. Avropada ən böyük Zaporojye Atom Elektrik Stansiyasının işğalı regional təhlükəsizlik üçün mühüm riskdir, çünki obyekt ətrafında atəş potensial nüvə fəlakəti qorxusu yaradıb.
Rusiya üçün də nəticələr ağır olub. Müharibə Moskvanı diplomatik baxımdan təcrid edib, yeni Qərb sanksiyası dalğasına sövq edib və təhsilli rusiyalıların ölkədən qaçması səbəbindən beyin axınına gətirib çıxarıb. İqtisadi cəhətdən Rusiya tənəzzülə uğrayıb, onun hərbi nüfuzuna isə münaqişəni qətiyyətlə qazana bilməməsi səbəbindən ciddi xələl dəyib.
Kreml daha çox bədnam Vaqner qrupu kimi muzdlulara güvənirdi və hərbi səylərinin dəstəklənməsi üçün uğursuz cəhdlə çağırışçıları səfərbər etdi və nəhayət, Şimali Koreyadan kömək istəyərək Kim Çen Inın əsgərlərini ölümə göndərdi. Bu taktikaya baxmayaraq, Qərbin HIMARS, Javelins və Patriot raket əleyhinə müdafiə sistemi kimi silah sistemlərilə möhkəmlənən Ukrayna müdafiə qüvvələri hücumu dəf etməyi, hətta işğal olunmuş əraziləri əks-hücumlar zamanı geri qaytarmağı bacardı.
Ukraynaya görə bu müharibə təkcə ərazi və ya siyasət üçün deyil, bu, azad və suveren millət kimi mövcud olmaq üçün mübarizədir. Prezident Vladimir Zelenskinin hökuməti münaqişəni Ukraynanın öz demokratik gələcəyi və öz müqəddəratını təyinetmə hüququ uğrunda həlledici savaşı kimi təqdim edib. Ukrayna xalqı onun identikliyini və suverenliyini pozmaq istəyən təcavüzkarın qarşısında möhkəm dayanaraq möhtəşəm birlik və qətiyyət nümayiş etdirdi.
Qərbin həm hərbi, həm də iqtisadi dəstəyi Ukraynanın ayaqda qalması üçün çox vacib idi. Ancaq müharibə uzandıqca bu dəstəyin davamlılığı barədə suallar yaranır. Münaqişənin iqtisadi nəticələrilə mübarizə aparan Avropa ölkələri artan xərclərə və daxili siyasi problemlərə baxmayaraq, Kiyevlə öz həmrəyliklərini saxlamaq üçün təzyiq altındadırlar.
Ukraynanın gələcəyi onun davam edən hücumu dəf etmək və müharibə nəticəsində dağılmış ölkəni bərpa etmək qabiliyyətindən asılıdır. Avropa ailəsinə daxil olmaq arzusu böyük olaraq qalır, Ukrayna xalqı üçün güclü motivator rolunu oynayır. Ukraynanın mübarizəsi avtoritarizm və demokratiya arasında daha geniş qlobal mübarizəni simvollaşdırır. Müharibə 1000-ci günə qədəm qoyarkən, bir şey aydındır: Ukraynanın savaşı təkcə özünün yaşaması üçün deyil, həm də getdikcə avtokratiya ilə təhdid olunan dünyada demokratik dəyərlərin gələcəyi üçündür. Bu münaqişənin nəticəsi çox güman ki, onilliklər ərzində beynəlxalq düzəni formalaşdıracaq, gələcək nəsillərin hansı dünyanı miras alacağını müəyyənləşdirəcək.
