Türkiyə Araşdırmalar Fondunun araşdırmaçısı Ahmed Arda Şensoy “Anadolu” agentliyi üçün Suriyadakı vəziyyətin Baas rejimi devrildikdən sonrakı inkişaf perspektivləri ilə bağlı analitik məqalə yazıb.
News24.az həmin məqaləni təqdim edir:
“İndi sənin növbəndir, doktor!” - Bu sözlər 2011-ci ildə ərəb inqilablarının Suriya boyunca yayıldığı dövrdə Dera şəhərində keçirilən etirazlar zamanı 13 yaşlı Həmzə əl-Xatibin divara yazdığı sözlər idi. Sonra Həmzə Əsəd rejiminin təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən həbs olundu. Onun cəsədi işgəncələrdən sonra ailəsinə verildikdə Suriyada heç nə əvvəlki kimi olmadı. Suriya müxalifəti 8 dekabrda Dəməşqə girdi, devrilmiş Baas rejiminin lideri Başar Əsəd ölkəni tərk etdi və beləliklə, 61 illik Baas rejimi və Əsədin hakimiyyəti devrildi. Uzun illər boyunca, o cümlədən İranın dəstəyi ilə müharibə aparan rejim hakimiyyətdə qalmağa çalışdı, lakin qısa müddətdə, 13 gündə tamamilə məğlub oldu. Lakin müxalifətin qətiyyətli və sürətli qələbəsinə baxmayaraq, Suriyada gələcəkdə nə olacağı barədə çoxsaylı qeyri-müəyyənliklər mövcuddur.
Əsəd hara qaçdı?
8 dekabrda Rusiya KİV-ləri xəbər verdi ki, Rusiya Əsəd və onun ailəsinə Moskvada sığınacaq verib, amma bunun hansı humanitar səbəblərlə olduğu açıqlanmayıb.
Son beş il ərzində Əsəd beynəlxalq legitimlik qazanmaq, sanksiyaları aradan qaldırmaq və münasibətləri normallaşdırmaq məqsədilə diplomatik fəaliyyət göstərmişdi. Lakin iqtisadi, sosial, siyasi və hərbi məsələləri həll edə bilmədiyi üçün rejimin sürətli çöküşü qaçılmaz oldu. Buna görə də müharibə dövründə ən böyük hərbi cinayətkarlar arasında yer alan Əsəd 13 illik müharibədən sonra hakimiyyətdən imtina etdi.
Sonra nə olacaq?
Baas rejiminin 61 illik hakimiyyəti devrilmiş olsa da, Suriya vətəndaş müharibəsinin 13 ilinin bitdiyini söyləmək hələ tezdir. Müxalifət qrupları Dəməşqi ələ keçiriblər, lakin bundan sonra onları çoxsaylı problemlərlə üzləşəcəklər və çoxsaylı gündəlik məsələlərə diqqət yetirməlidirlər.
27 noyabra qədər Suriya ərazisi demək olar ki, üç hissəyə bölünmüşdü: rejimin nəzarətində olan ərazilər, müxalifətin nəzarət etdiyi bölgələr və PKK/YPG-nin nəzarətində olan ərazilər. Rejimin devrilməsi ilə müxalifət Fərat çayının qərb sahilindəki əraziləri tamamilə nəzarət altına alaraq, Suriya bütövlüyü yolunda mühüm addım atdı. Birləşmiş struktur üçün son maneə isə ABŞ dəstəyi ilə PKK/YPG-nin Fərat çayının şərq sahilindəki fəaliyyəti terrorizmidir. Suriyanın böyük neft ehtiyatlarının bu ərazilərdə cəmlənməsi, yeni administrasiyanın terrorizmlə mübarizəsini qaçılmaz edir. Buna görə də Dəməşqdə keçid administrasiyasının qurulmasında müvəffəqiyyətli addımlar atıldıqdan sonra müxalifət qüvvələrinin YPG-yə qarşı əməliyyatlar başlatmalarını gözləyə bilərik.
Hazırda keçid hökumətinin qurulması çətin bir proses kimi görünür. Hazırkı baş nazir Məhəmməd Qazi əl-Cəlali yeni administrasiya müəyyənləşənə qədər öz vəzifəsini icra etməyə davam edəcək. Suriya müxalifət qruplarının apardığı danışıqlar, onların çoxkomponentli strukturu, yerli tayfaların və azlıq qruplarının güclü təsiri ilə müşayiət olunur. Burada kritik əhəmiyyət kəsb edən məqam, bu çoxşaxəli quruluşun prosessə daxil edilməsi, yeni münaqişə ocaqlarının yaranmaması üçün Liviyadakı vəziyyətə bənzər bir vəziyyətin ortaya çıxmamasıdır. Qısa desək, hərbi sahədə əsas gündəm PKK/YPG terrorçularına qarşı mübarizə olacaq və siyasi baxımdan keçid dövründə kompromis əldə etmək üçün səylər ön plana çıxacaq.
Əsəd rejiminin devrilməsi hansı ölkəyə və ya ölkələrə necə təsir etdi?
Baas rejiminin devrilməsi ilə əsas diqqət, ilk növbədə, rejimin ən böyük tərəfdarları olan Rusiya və İrana yönəldi. Rusiya üçün Suriyanın əhəmiyyəti, xüsusilə 2015-ci ildən sonra yeni bir məna qazandı. Sovet İttifaqı dövründə qurulmuş münasibətlərə baxmayaraq, Rusiya 2015-ci ildən sonra rejimi qoruyaraq, Tartus və Xmeymim bazalarında möhkəmləndi. Bu xarici bazalar Rusiya üçün dünya gücü olmaq iddialarının ən böyük sübutuna çevrildi. Onlar həmçinin Suriya üçün həmçinin, Rusiyanın Afrikada artan fəaliyyətinin mərkəzi oldu. Lakin rejimin devrilməsi ilə Rusiya özünün vacib müttəfiqini və soyuq müharibə dövrünün bazalarını itirdi. Buna görə də həm Suriyada, həm də Ukrayna münaqişəsində çətinliklərlə üzləşən Rusiya üçün ciddi zərbə oldu.
İran isə Suriyanı milli təhlükəsizliyini təmin etmək üçün əhəmiyyətli bir hissə kimi görürdü. Əsəd rejiminin devrilməsi Tehran üçün Suriya üzərindəki təsirini və regional siyasətini itirməyə səbəb oldu. Əsədin devrilməsi ilə İrandan "Hizbullah"a keçən quru əlaqələri də qırıldı.
Baas rejiminin çöküşü həmçinin İsrail üçün yeni təhdidlər yaradıb. Bu təhdidlərdən İsrailin Suriyadakı yeni ekspansionist siyasətinə səbəb olacağı ehtimalı var.
ABŞ-ın İŞİD-ə qarşı mübarizə adı altında PKK/YPG-ni dəstəkləmək siyasəti də iflas etdi. Suriya ərazisinin bölünməsindən sonra bu siyasət uğurlu olub. Lakin Baas rejiminin devrilməsi "YPG" terror təşkilatının dəstəkləyicisi olan Əsədin devrilməsi, Suriya müxalifətinin Suriya ərazisinin azad olunması niyyəti ilə əvəzlənməsi ilə nəticələndi. Beləliklə, YPG terrorizmi həm Türkiyə, həm də Suriyanın milli ordusu tərəfindən şimaldan, həm də yeni administrasiyanın cənubdan təzyiqlə qarşılaşacaq.
Türkiyə uzun illər ərzində Suriyadan gələn terror təhlükələri və təhlükəsizlik problemləri ilə bağlı çox böyük qiymət ödəyib. Türkiyə yalnız milyonlarla suriyalı qaçqın üçün sərhədlərini açmaqla kifayətlənməyib, həm də müxalifət tərəfindən nəzarət edilən bölgələrdə vətəndaşların həyatını sabitləşdirmək üçün böyük səylər göstərib. Bu faktları nəzərə alaraq, Türkiyə Əsəd rejiminin devrilməsindən ən çox qazanan oyunçulardan biridir.
Demək olar ki, Türkiyə həm mənəvi, həm də siyasi baxımdan qalib gəlib və PKK/YPG terror təşkilatına qarşı mübarizəni tamamladıqdan sonra cənubda dost və sabit bir qonşu əldə edəcək.
Nəticə etibarilə, Suriyada artıq "həkimin növbəsi gəldi" və Əsəd rejimi devrildi. Lakin yeni dövr müəyyən bir müddət suallar ilə müşayiət olunsa da, artıq indi demək olmaz ki, vətəndaş müharibəsinin qalibləri və məğlubları aydın görünür.
News24.az
