"Diplomsuz şəxslərin diplomlu kadrların haqqına girməsi müasir əmək bazarında çox ciddi sosial-iqtisadi problemlərdən biridir. Bu məsələ xüsusilə işə qəbul prosesində şəffaflığın olmadığı, peşəkar bilik və bacarıqların qiymətləndirilmədiyi ölkələrdə daha çox rast gəlinir. Problemin kökləri müxtəlif aspektlərdən ibarətdir və onun həm yerli, həm də beynəlxalq təcrübədə müxtəlif nümunələri mövcuddur". Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.
Kamran Əsədov sözlərinə belə davam edib: "İlk olaraq, bu məsələnin Azərbaycan kontekstini nəzərdən keçirək. Təhsil sisteminə ayrılan vəsaitin həcmi və keyfiyyət göstəriciləri təhsilli kadrların hazırlanması üçün kifayət etməli olduğu halda, real vəziyyət fərqlidir. Statistik məlumatlara görə, Azərbaycanda ali təhsilli insanların sayı ümumi əhali arasında cəmi 17%-dir ki, bu da dünya ortalamasından xeyli aşağıdır. Lakin maraqlıdır ki, dövlət qurumlarında və özəl sektorda çalışanlar arasında diplom tələb olunmayan və ya uyğun ixtisası olmayan şəxslərin faizi kifayət qədər yüksəkdir. Bu, bir çox hallarda ixtisaslı kadrların öz peşələrinə uyğun iş tapmaqda çətinlik çəkməsinə səbəb olur.
İkinci bir problem saxta diplomlarla bağlıdır. Dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da saxta təhsil sənədləri ilə işə qəbul hallarına rast gəlinir. Ən son məlumatlara görə, Azərbaycanda hər il onlarla saxta diplom faktı aşkarlanır, lakin bu, yalnız üzə çıxarılan hallardır. Saxta diplom problemi xüsusilə dövlət müəssisələrində peşəkarlıq səviyyəsini aşağı salır və həqiqi diplomlu kadrların hüquqlarını pozur. Beynəlxalq təcrübədə, məsələn, ABŞ və Avropa ölkələrində bu məsələyə çox sərt yanaşılır. İşə qəbul prosesində universitetlərin akkreditasiyasının yoxlanması, akademik arayışların təsdiqlənməsi və beynəlxalq qiymətləndirmə sistemlərinin tətbiqi kimi mexanizmlər saxtakarlığın qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.
Dünyanın ən yaxşı təhsil sisteminə malik olan Finlandiya, Norveç və Almaniya kimi ölkələrdə diplomlu şəxslərin məşğulluq səviyyəsi 85-90% arasında dəyişir. Bu ölkələrdə işə qəbul prosesində həm akademik biliklər, həm də praktiki bacarıqlar ciddi şəkildə qiymətləndirilir. Məsələn, Almaniyada peşəkar sertifikatlaşdırma və təcrübə proqramları diplomlu kadrların iş bazarına uyğunlaşmasını asanlaşdırır. Azərbaycanda isə işə qəbulda bu cür obyektiv meyarların tam tətbiq olunmaması ciddi problemlər yaradır.
Təhsilli şəxslərin hüquqlarını qorumaq üçün ilk növbədə işə qəbul prosesində şəffaflıq təmin edilməlidir. İşəgötürənlər yalnız diplomu deyil, eyni zamanda bilik və bacarıqları da obyektiv şəkildə yoxlamalıdırlar. Bundan əlavə, təhsil sisteminin keyfiyyətini artırmaq, beynəlxalq təcrübədən istifadə edərək kadr hazırlığını daha müasir standartlara uyğun qurmaq vacibdir. Təhsil sahəsində “yaşam boyu öyrənmə” konsepsiyasının tətbiqi həm təhsil alanlar, həm də təhsil verənlər üçün yeni imkanlar yarada bilər.
Son olaraq, bu problemin həlli üçün təhsilin və peşəkarlığın cəmiyyətdəki dəyəri artırılmalıdır. Təhsil yalnız şəxsi inkişaf üçün deyil, həm də milli iqtisadiyyatın dayanıqlılığı üçün əsasdır. Bu səbəbdən, təhsil sahəsində islahatlar, saxta diplomların qarşısının alınması, işə qəbulda obyektivlik kimi məsələlər strateji əhəmiyyət daşıyır. Diplomlu şəxslərin haqqının qorunması üçün müasir və effektiv mexanizmlər tətbiq olunmalı, eyni zamanda peşəkar kadrlara cəmiyyətin hər sahəsində daha çox önəm verilməlidir".
Ayşən Vəli
