Tanınmış rusiyalı politoloq Mixail Belyayev “Moskva-Baku” portalına müsahibəsində İrəvanın niyə Azərbaycanla sülhsevər addımlar atmaya məcbur olduğunu və dediklərini həqiqətən də həyata keçirilib-keçirilməyəcəyini şərh edib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.
- Mixail Kimoviç, son günlər Ermənistan tərəfi növbəti dəfə Azərbaycanı Zəngəzur dəhlizi boyunca sadələşdirilmiş sərhəd və gömrük prosedurları ilə təmin etməyə hazır olduğundan danışıb. Bakı hələlik susur. Bundan əlavə, rəsmi İrəvan sülh sazişinin bütün bəndlərini yekunlaşdırmağa və sənədi imzalamağa hazır olduğunu bəyan edir. Lakin Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri ötən həftə bir daha bəyan etdi ki, Ermənistan Konstitusiyası dəyişdirilmədən sənədin imzalanması mümkün deyil...
- Vəziyyətə iki mövqedən yanaşmaq olar. Şəxsən mən görürəm ki, iki ölkə arasında münasibətlərin tənzimlənməsi ilə bağlı əsas məsələ, tutaq ki, sənədləşmə məsələləri həll olunmamış, diqqəti ikinci dərəcəli məsələlərin həllinə yönəltməyin mənası yoxdur. Fundamental məsələlər həll edilmədikdə, nəyinsə yanlış getməsi riski var. Və burada təhlükəsizlik məsələsi ilk növbədə ortaya çıxır. Həm Azərbaycan, həm də Ermənistan üçün.
Siz həmçinin İrəvanın qarşı tərəfdən təkliflərinə sülh üçün tikinti bloku kimi baxa bilərsiniz ki, bu da daha fundamental məsələlərin həllinə xidmət edə bilər. Təbii ki, pozitivlik və təkliflər heç nə olmamasından yaxşıdır. Amma mən təkid edirəm ki, yeganə düzgün və effektiv yol sülh müqaviləsinin əsas məsələlərinin həllidir. Və bu fundamental məsələyə Ermənistan hakimiyyətinin ölkə Konstitusiyasının dəyişdirilməsi daxildir.
Görürsünüzmü, problem ondadır ki, Ermənistan tərəfindən mütəmadi olaraq müsbət təkliflər verilir, irəliyə doğru addım atılır, xoş niyyət nümayiş etdirilir, amma diplomatik dildən yaxşı anlayan hər kəs bilir ki, onun arxasında qeyri-müəyyən resepturalar, əslində, sadəcə nümayiş effektindən başqa bir şey deyil və zamanla dayanmaq istəyidir. Və oxları Bakıya çevirir, “biz bunu təklif etdik, lakin Azərbaycan bundan imtina edir”. Guya Bakı həll yollarını təklif edir, İrəvan isə “ilk” addımları atır. Amma sonda əslində təkliflərdə konstruktivlik yox, davamlı qeyri-müəyyənliklər var. Və problemlər yaranır.
İrəvanın Bakıya Azərbaycan dövlət nömrə nişanlı avtomobillərin sadələşdirilmiş sərhəd və gömrük nəzarətindən keçməsi ilə bağlı təklifləri ilə bağlı ağlabatan sual yaranır. Erməni tərəfi həqiqətən sözdə deyil, əməldə məhz bu maşınların və insanların təhlükəsizliyini təmin etməyə hazırlaşırmı? Axı Ermənistanda revanşist əhval-ruhiyyə güclüdür. Və heç bir təminat yoxdur ki, kimsə Ermənistan ərazisində azərbaycanlılara qarşı ciddi təxribat törətmək istəməyəcək.
Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin 2020-ci il noyabrın 9-10-da imzaladığı üçtərəfli bəyanatın 9-cu bəndində qeyd edilir ki, bu nəqliyyat marşrutu üzrə avtomobillərin və insanların yüklərinin təhlükəsiz keçidinə nəzarət etmək məqsədilə Ermənistan ərazisindən keçməklə Azərbaycanın əsas hissəsi ilə onun Naxçıvan Muxtar Respublikası hissəsi arasında Rusiya FTX-nin sərhədçiləri dayanır. Amma Ermənistan bu məqama əməl etməkdən imtina edir. Ona görə də, güman edir ki, prinsipcə, Azərbaycan hətta real təhlükəsizlik zəmanəti olmadan sadələşdirilmiş giriş və yoxlama prosedurlarına razılaşa bilər.
Ermənistan hakimiyyətinin ölkə Konstitusiyasının dəyişdirilməsi mövzusuna gəlincə, bu olmadan Bakı ilə İrəvan arasında sülh sazişinin imzalanması qeyri-mümkündür, çünki mətndə hüquqi əhəmiyyətli pəncərələr, gələcəkdə Azərbaycana zərər verə biləcək pəncərələr olaraq qalacaq.
Konstitusiyanın mövcud olması ondan ibarətdir ki, dövlətin həyatı, mövcudluğu ən əlverişli və təhlükəsiz şəkildə, inkişafda davam etsin. Konstitusiya dövlətin həyatında əsasdır. Əgər Ermənistan həqiqətən də Azərbaycanla dövlətlərarası münasibətlər qurmaq niyyətindədirsə (əslində ilk növbədə öz dövlətinin xeyrinə və onun inkişafı naminə), o zaman Konstitusiyanı dəyişməli, Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını oradan çıxarmalıdır. Konstitusiyaya dəyişikliklər adi təcrübədir.
Və əgər Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsi sentyabr qərarında ölkənin Müstəqillik Bəyannaməsində təsbit olunmuş və Konstitusiyanın özündə əksini tapmayan milli məqsədlərin hüquqi qüvvəyə malik olmadığı barədə qərar çıxarıbsa, bu, Azərbaycan üçün kifayət qədər qeyri-şəffaf vəziyyətdir. Ermənistan hakimiyyətinin Konstitusiyanın dəyişdirilməsi ilə bağlı vəziyyətdən qaçmaq üçün bu qərara istinad etməsi isə Azərbaycanın şərtlərinə əməl etməmək cəhdidir. Bəyannamədə qed olunanların tətbiq olunmadığı halda bütün bəyanatlar və qərarların tam hüquqi təmizliyinə şübhə edərdim. Əgər sənəd varsa, o yerinə yetirilməlidir. Və onu sadəcə olaraq ləğv etmək mümkün deyil. Bu, Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsinə də aiddir.
- Eyni zamanda, müqayisə üçün deyək ki, “Qarabağ klanı” Azərbaycana qarşı çox aqressiv siyasət yürüdürdü. Azərbaycan əraziləri işğal olunmuşdu. Paşinyan hakimiyyətə gələndən Azərbaycana qarşı da aqressiv bəyanatlar verib. Lakin İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra İrəvan hələ də Azərbaycanla sülhsevər addımlar atır. Bu, sərhədin delimitasiyası prosesinin başlanğıcıdır və digər nümunələr də var. Bu dinc addımları necə izah edə bilərsiniz?
- İrəvan dinc addımlar atmağa məcburdur. Yenə də, görünür, özünüqoruma instinkti mövcuddur. Ermənistan hakimiyyəti başa düşür ki, bəzi qırmızı xətlər var ki, onları keçməmək daha yaxşıdır və əks halda vəziyyət onlar üçün mənfi istiqamətdə inkişaf edəcək. Ona görə də onlar müəyyən dinc addımlar atmalıdırlar. Onlar başa düşürlər ki, növbəti silahlı münaqişə ssenarisi hələlik Ermənistana yaxşı heç nə gətirə bilməz. Yerevan indi tammiqyaslı xarici dəstəyə arxalana bilməz (baxmayaraq ki, Ermənistan bu və ya digər dərəcədə fəal şəkildə silahlanır).
Hər halda Qərb fəal şəkildə kömək etməli olacaq, amma indi Ermənistanın vaxtı yoxdur. İndi Qərbdə başqa arqumentlər var, deyirlər, Rusiyaya qarşı ikinci cəbhə açmaq, onu başqa münaqişəyə cəlb etmək yaxşı olardı. Amma göz qabağındadır ki, Qərbdə Ukraynaya xərclənən vəsaitlə bağlı sosial gərginlik qızışır- müxtəlif ölkələrdə vətəndaşlar vəziyyətdən getdikcə daha çox narazılıq edirlər. Yaxın Şərq münaqişəsi də var. Və Qərbə başqa bir münaqişə gətirilərsə, sosial gərginlik partlayışa çevrilə bilər.
Tərcümə - Elçin Bayramlı
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Azərbaycan Respublikasının dünya birliyinə inteqrasiyası, region ölkələri və digər dövlətlərlə, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsi” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb
