Bakıda COP29 iqlim sammitinin əsas mövzularından biri Mərkəzi Asiyada su qıtlığı olub. Qlobal istiləşmə bölgənin çaylarının mənbəyini təşkil edən buzlaqları məhv edir. Bəzi ölkələr dağlarda yerləşir və su ilə zəngindir. Aşağı axındakılar tamamilə "yuxarı"dan asılıdır. Onların arasındakı münaqişə təbiətin özü tərəfindən qoyulur. Respublikaların liderləri su ehtiyatlarına çıxışı səbəbindən müharibələri istisna etmirlər.
Xəbər verilir ki, COP29 çərçivəsində Özbəkistanın ekologiya naziri Əziz Abduhakimov rəsmi Daşkəndin su çatışmazlığı probleminin həllindən danışıb.
- BMT sammitində Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev çıxış edərək dünyaya Orta Asiyada şirin su çatışmazlığını xatırlatdı. Hökumətiniz bu çətinliklərin öhdəsindən hansı üsullarla gələcək?
- İlk növbədə gələcək nəslin tərbiyəsi haqqında düşünmək lazımdır. İnsanlara suyun yüksək dəyəri barədə anlayış aşılamaq çox vacibdir. Biz məktəblərdə, uşaq bağçalarında bir çox təhsil proqramları keçiririk ki, uşaqlar suya diqqətlə yanaşsınlar və ona qənaət etsinlər. Hətta ev şəraitində də.
Ümumiyyətlə, bir zamanlar ənənəvi olaraq su demək olar, müqəddəs, həyat mənbəyi hesab olunurdu. Əgər kimsə suyu çirkləndiribsə, bu, böyük günah hesab olunurdu. Qədim dövrlərdən bölgəmizdə, karvanların İpək Yolu ilə getdiyi dövrdə insanlar quyu qazırdılar, hər damla əvəzolunmaz hədiyyə sayılırdı. Bu gün də su həyatdır. Cəmiyyətimizdə belə bir mesaj üstünlük təşkil edir.
Son illər iqlim dəyişib, dağlardakı buzlaqlar daha sürətli əriyir və su çatışmazlığı problemi bütün bölgədə kəskinləşir. Əbəs yerə deyil ki, mərhum prezidentimiz İslam Kərimov Orta Asiyada müharibələrin məhz su səbəbindən başlayacağını proqnozlaşdırmışdı.
Düzdür, Prezidentimiz Şavkat Mirziyoyevin müdrik siyasəti sayəsində bütün qonşu ölkələrlə çox etibarlı və balanslı münasibətlər qura bildik. Bunlar aşağı axın ölkələridir — Türkmənistan, Özbəkistan, Qazaxıstan. Suyun əslində bizə gəldiyi yuxarı ölkələr Tacikistan və Qırğızıstandır. Oradan su Orta Asiyanın ən böyük çayları Sırdərya və Amudəryaya tökülür. İki çay əsas su mənbəyidir və mənbələrin ədalətli paylanmasına imkan verir.
- Bütün ölkələr mənbələrin ədalətli paylaşılmasına razıdır?
- Su təsərrüfatı nazirlərimiz daim görüşür və resursları mütənasib şəkildə bölürlər. Onlar suyun ümumi miqdarı, bir çox digər göstəriciləri - hər bir ölkənin nə qədər su istehlak edəcəyinə qərar verirlər.
Özbəkistan, öz növbəsində, geniş miqyaslı və ətraflı su qənaət proqramı hazırlayıb. Xüsusilə suya qənaət edən texnologiyaların tətbiqi üçün bütöv üstünlük sistemi yaradılıb. Söhbət ilk növbədə, damcı suvarma sistemindən gedir. Bu proqrama böyük məbləğlər ayrılır — yüz milyonlarla dollar. Damcı suvarma sistemi və ümumiyyətlə suya qənaət edən texnologiyalar tətbiq edən fermerlər, kənd təsərrüfatı istehsalçıları böyük məbləğlərdə subsidiyalar alırlar.
Bu siyasət artıq əməli nəticələr verir. Son bir neçə ildə su istehlakının 15 % azalmasına nail olduq. Eyni zamanda, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı bir yarım dəfədən çox artıb.
Başqa bir vacib istiqamət. Prezidentimiz Su nəqlinin azaldılması təşəbbüsünü irəli sürüb və indi bizdə beton kollektorlar tikilir. Bütün kanallar, arxlar betonlanır. Su yol boyu daha az istehlak olunur, ikincisi, su daha sürətli axır - müvafiq olaraq daha az buxarlanır.
- Bəs hakimiyyət gəncləri gündəlik həyatda suya qənaət etməyə necə öyrətmək niyyətindədir?
- Təhsil tədbirləri zamanı uşaqlara nümunələr veririk. Hətta dişlərinizi fırçaladığınız zaman belə, kranı açmamalı və suyun axmasına icazə verməməlisiniz. Yarım stəkan su, vəssalam. Dişlərinizi fırçalamaq üçün kifayətdir. Başqa bir nümunə: hamam və ya duş qəbul edərkən də qənaət edin. Bir insan, məsələn, başını şampunla yuyarkən su kranını bağlaya bilər. Belə anlarda su axıb gedir. İndi xalqımız artıq öyrəşib, insanlar kranı vaxtında bağlayırlar.
Belə vərdiş, əlbəttə başqa bir səbəbdən ortaya çıxdı - bir çox ev artıq su sayğacları ilə təchiz olunub. Evdə suyun istifadəsi tarifləri tədricən artır.
Bildiyimə görə, qonşularımız da fəal islahatlar aparır, analoji texnologiyalar tətbiq edirlər. Bizim ümumi məqsədimiz odur ki, Mərkəzi Asiya ölkələrində sudan səmərəli istifadə olunsun.
