Bakı. Trend:
Milli ambisiyalar, tarixi kin-küdurət və strateji hesablamalarbirləşərək vahid strategiya yaratdıqda, geosiyasi mənzərə mürəkkəbşahmat taxtasına çevrilir. Yunanıstanın Rusiyaya məxsus S-300,"Tor-M1" və "Osa-AKM" zenit-raket komplekslərini Ermənistana təhvilvermək qərarı regional münasibətlərə gərginlik əlavə edəngözlənilməz addım oldu. Bu qərar NATO, Rusiya, Azərbaycan vəTürkiyənin maraqlarını zərbə altına qoyaraq, Cənubi Qafqaz və ŞərqiAralıq dənizi bölgələrində güc balansını dəyişir.
Bu manevrin əsasını Afina ilə Ankara arasında münasibətləringərginləşdiyi bir dövrdə Yunanıstanın öz mövqeyini gücləndirməkistəyi təşkil edir. Yunanıstan Şərqi Aralıq dənizində dənizsərhədləri mübahisələri və Türkiyənin maraqlarını təmin etməkistəyinə qarşı aqressiv davranışı seçib.
Paralel olaraq, Afina ordusunu modernləşdirərək köhnəlmiş sovetkomplekslərini İsrailin "David Sling" və "Spyder" kimi müasirsistemləri ilə əvəz edir. Silahların Ermənistana ötürülməsiYunanıstana köhnəlmiş sistemlərdən xilas olmağa və regionalmüttəfiqi İrəvanı gücləndirmək imkanı verir.
Bu addım həm də Yunanıstanın Qərb müttəfiqləri ilə əlaqələrimöhkəmləndirmək strategiyasına uyğun gəlir. Afina, NATO və Aİqarşısında Qərb silahlanma standartlarına sadiqliyini nümayişetdirir və eyni zamanda, Türkiyə təsirinə qarşı dayanıqlı müttəfiqrolunda olan Ermənistana dəstək verir.
44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsində məğlubiyyətdən sonradərin böhranla üzləşən Ermənistan üçün Yunanıstan və Fransanındəstəyi təhlükəsizlik strategiyasının mühüm tərkib hissəsidir. Butəşəbbüs Ermənistan, Yunanıstan və Fransanı birləşdirən Türkiyətəsirinin qarşısını almaq məqsədini daşıyan"Yunanıstan–Ermənistan–Fransa" ittifaqını formalaşdırır.
Silahların Ermənistana ötürülməsi Fransanın və Brüsselin dəstəyiolmadan mümkün olmazdı. Türkiyənin güclənməsinə qarşı çıxışı ilətanınan Paris, Ermənistanı gücləndirməkdə öz maraqlarınıreallaşdırmaq üçün alət görür. Bu, həm də Türkiyə və Rusiyanınyaxınlaşmasının Avropanı və NATO-nu narahat etdiyi bir dövrdəxüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Fransa bölgədə təsirini möhkəmləndirməkvə eyni zamanda pro-Avropa, anti-Türkiyə qüvvələrinə dəstək verməkistəyir.
Müqavilənin koordinasiyası Aİ daxilində konsensusu əks etdirir:strateji əhəmiyyətli bölgələrdə Türkiyənin genişlənməsiniməhdudlaşdırmaq zərurəti. Brüssel və Paris üçün TürkiyəniErmənistan kimi rəqiblər vasitəsilə zəiflətmək xarici siyasətinəsas istiqamətlərindən biridir.
Bu geosiyasi manevr Türkiyə üçün ciddi bir çağırış təşkil edir.Bir tərəfdən Yunanıstan, Ermənistanı dəstəkləməklə bölgədəmövqelərini gücləndirir. Digər tərəfdən, Afina, İrəvan və Parisinalyansı Türkiyənin ekspansiyasına qarşı koordinasiyanı gücləndirir.Ankara və Bakı üçün bu addım strateji cavab tələb edir. Bu cavabahərbi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, diplomatik təzyiqinartırılması və müdafiə sahəsində modernləşmə daxil ola bilər.
Azərbaycan üçün silahların Ermənistana ötürülməsi birbaşatəhdiddir. Bununla belə, bu, Türkiyə ilə strateji tərəfdaşlıq vəmüdafiə sahəsində uğurlu islahatlar vasitəsilə neytrallaşdırılabilər. Azərbaycan öz hərbi texnikasını fəal şəkildə inkişaf etdirirki, bu da ona, hətta Ermənistana ZRK-lərin təhvil verilməsindənsonra belə üstünlüyünü qorumağa imkan verir.
Rusiya texnikasının Yunanıstan vasitəsilə Ermənistana ötürülməsidaha çox simvolik xarakter daşıyan manevrdir, nəinki praktikixarakter. XX əsrin münaqişələrinə uyğun köhnə komplekslər müasirpilotsuz uçuş aparatları və Azərbaycanla Türkiyənin yüksəktexnologiyalı silahları ilə rəqabət apara bilməz.
Yunanıstan üçün bu, alyansları gücləndirmək və ordusunumodernləşdirmək fürsətidir, Ermənistan üçün isə itirilmiş mövqeləribərpa etmək üçün şansdır - müvəqqəti olsa belə. Lakin uzunmüddətlinəticələr tərəflərin bu addımı strateji oyunlarında nə dərəcədəeffektiv istifadə edə biləcəklərindən asılı olacaq.
2020-ci ildə inandırıcı qələbə qazanan Azərbaycan üçünErmənistanın hərbi potensialının artırılması milli təhlükəsizliyəbirbaşa təhdid kimi qəbul edilir. Xarici tədarüklər hesabınaİrəvanın hərbiləşməsi regional sabitlik ruhuna ziddir. Azərbaycanordusunun qabaqcıl HHM, pilotsuz sistemlər və müasirtexnologiyalara əsaslanan texniki üstünlüyü ona stratejiüstünlüyünü qorumaqla yanaşı, S-300 və "Tor-M1" kimi köhnəlmişkomplekslərdən gələn təhdidləri operativ şəkildə neytrallaşdırmağahazır olmağa imkan verir.
Türkiyə, NATO və Ermənistanın yenidənhərbiləşdirilməsi
Türkiyə, təkcə Azərbaycanın müttəfiqi deyil, həm də Yunanıstanıntarixi rəqibi olaraq, bu geosiyasi manevrə biganə qalmaz. Ankaranınəhəmiyyətli hərbi potensialı və Qafqazdakı strateji maraqları buməsələdə fəal mövqe tutmasını labüd edir. Türkiyə həm Bakıya hərbidəstəyi artırmaqla, həm də regiondakı mövcudluğunu gücləndirməkləcavab verə bilər. Bundan əlavə, Yunanıstanın qarşısını almaq üçünatılacaq addımlar bu iki ölkə arasında mövcud gərginliyi daha daartıracaq və yeni diplomatik və hərbi qarşıdurmaların yaranmasınasəbəb ola bilər.
NATO üçün çağırış: alyansın birliyinə sınaq
Yunanıstanın Rusiyaya məxsus silah sistemlərini Ermənistanaötürməsi NATO-nun strateji birliyinə dair suallar yaradır. AfinaNATO-nun tamhüquqlu üzvü olaraq qalsa da, bu addımı alyansın ümumiqaydalarına riayət məsələsini şübhə altına alır. Moskvanın razılığıolmadan həyata keçirilən bu ötürmə, NATO daxilində uyğunsuzluqlaryaradan presedentə çevrilə bilər.
Rusiya artıq narazılığını ifadə edərək, istehsalçı ölkəninrazılığı olmadan silahların təkrar ixracını qadağan edən beynəlxalqrazılaşmaları xatırladıb. NATO-nun bu məsələyə reaksiyası ehtiyatlıolsa da, bu hadisə alyans daxilindəki daxili fikir ayrılıqlarınıgücləndirir. Bənzər mübahisələr əvvəllər Ukraynaya ZRK-lərinötürülməsi məsələsində də yaranmışdı ki, bu da müttəfiqlər arasındastrateji razılığın çatışmadığını bir daha nümayiş etdirir.
Xüsusilə də, bu gərginlik Türkiyənin NATO daxilindəki təsirininartdığı bir dövrdə daha da aktuallaşır. Alyans daxilində ən böyüksilahlı qüvvələrdən birinə sahib olan Ankara, bu hadisəniYunanıstana qarşı siyasi təzyiq vasitəsi kimi istifadə edəbilər.
Ermənistanın hərbiləşdirilməsi: risklər vənəticələr
Yunanıstan və Fransanın Ermənistana dəstəyi ilə yenidənhərbiləşdirmə siyasəti iki tərəfli nəticələrə səbəb ola bilər. Birtərəfdən, köhnə ZRK-lərin ötürülməsi Ermənistana müdafiəqabiliyyətini gücləndirmək üçün müvəqqəti vasitələr təqdim edir.Digər tərəfdən, bu silahlanma bölgədə güc balansını dəyişməkiqtidarında deyil. Lakin İrəvanın hərbiləşdirilməsi Ermənistansiyasətində revanşist meylləri gücləndirə bilər ki, bu daAzərbaycanla sülh perspektivlərini daha da mürəkkəbləşdirəcək.
Ən böyük təhlükə isə eskalasiya ehtimalıdır. Daha müasir silahlıqüvvələrə malik Azərbaycan və Türkiyə, əgər Ermənistan yenisilahları aqressiv məqsədlər üçün istifadə etməyə cəhd edərsə,preventiv tədbirlər görməyə hazırdır. Bu, Cənubi Qafqazdamünaqişənin yenidən kəskinləşməsinə səbəb ola bilər və bölgəyəxarici oyunçuların daha çox diqqətini cəlb edər.
Cənubi Qafqazda yeni oyun
Yunanıstanın Rusiyaya məxsus ZRK-ləri Ermənistana ötürməsibölgədə yeni bir geosiyasi mübarizənin başlanğıcıdır. Yunanıstanüçün bu addım Türkiyəyə təzyiq vasitəsi və Şərqi Aralıq dənizindəmövqelərini gücləndirmək imkanıdır. Fransa bu manevri Qafqazdamüttəfiqini gücləndirmək və Türkiyənin artan təsirinə qarşı çıxmaqvasitəsi kimi görür. Ermənistan isə müdafiə qabiliyyətini bərpaetmək üçün müvəqqəti vasitələr əldə edir. Lakin Azərbaycan vəTürkiyə üçün bu, təcili və qətiyyətli cavab tələb edən ciddisiqnaldır.
Bu hadisə Cənubi Qafqazın qlobal rəqabət arenası olaraq dəyişməzəhəmiyyətini bir daha vurğulayır. Açıq qalan sual budur: Bu bölgəyeni eskalasiya mərkəzinə çevriləcək, yoxsa növbəti "dondurulmuşmünaqişə"yə şahidlik edəcək? Bir şey aydındır: Şərqlə Qərb arasındamövcud uçurum burda daha da dərinləşəcək və strateji şahmat oyunuhələ uzun müddət davam edəcək.
