2024-cü ilin payızında Yaxın Şərq və Cənubi Qafqazda baş verən geosiyasi dəyişikliklər, müxtəlif hərbi və diplomatik gərginliklərin eskalasiya etməsi ilə diqqət çəkir. Xüsusilə, İsrailin Livana hava zərbələri endirməsi və Hizbullah lideri Həsən Nəsrullahın həlak olması, İranın Cənubi Qafqazda olan maraqlarını və Azərbaycana qarşı mövqeyini daha da kəskinləşdirib. İran, İsraillə Azərbaycanın sıx əməkdaşlıq münasibətlərini və bu kontekstdə regionda öz maraqlarına zidd addımları narahatlıqla izləyir. Hazırkı gərgin vəziyyət fonunda İranın Azərbaycana hücum ehtimalını ciddi şəkildə nəzərdən keçirmək zərurəti yaranır.
İranın strateji hesablamaları və regionda təhlükəsizlik
İran uzun illərdir ki, Cənubi Qafqaz regionunda Azərbaycana təsir göstərməyə çalışır. İstər dini, istərsə də tarixi bağlarla İran Azərbaycanda öz maraqlarını gücləndirməyə cəhd edir. Lakin Azərbaycanın İsraillə yüksək səviyyədə hərbi və iqtisadi əməkdaşlıq etməsi Tehranı narahat edən əsas məsələlərdən biridir. İranın bu narahatlığı səbəbindən Silahlı Qüvvələrinin tam döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirilməsi təəccüblü deyil. Bununla belə, İranın Azərbaycana birbaşa hücum edib-etməyəcəyi sualı mürəkkəbdir və bir neçə amilə bağlıdır.
Azərbaycanın İsraillə münasibətləri: geosiyasi təhdid
Azərbaycanın İsraillə münasibətləri hər zaman İranın diqqət mərkəzində olub. Bu münasibətlər təkcə diplomatik deyil, həm də hərbi sahədə inkişaf edib. Azərbaycan İsraildən müasir hərbi texnologiyalar, xüsusən də hava hücumundan müdafiə sistemləri və pilotsuz uçuş aparatları əldə edir. İsrailin Livanda Hizbullah hədəflərinə zərbə endirməsi, xüsusilə də Hizbullah lideri Həsən Nəsrullahın həlak olması, İranın reaksiyasını daha da sərtləşdirib. Tehranın Hizbullaha dəstəyi açıq şəkildə bəllidir və İsrailin bu addımı İranın yaxın müttəfiqinə ağır zərbə vurmuşdur.
İran, Azərbaycana qarşı addım atarkən, İsraillə olan münasibətləri əsas faktor kimi nəzərə alır. Azərbaycanın İsraillə strateji əməkdaşlığı, xüsusən də hərbi sahədə, İranın regional maraqlarına birbaşa təhdid hesab olunur. Bu səbəbdən, İranın Azərbaycana birbaşa hərbi müdaxiləsi ehtimalı reallığa çevrilə bilər. Lakin bu addımın beynəlxalq miqyasda hansı nəticələr doğuracağını Tehran diqqətlə hesablayacaq.
Beynəlxalq və regional təsirlər
İranın Azərbaycana hərbi müdaxiləsi, təkcə iki dövlət arasında konfliktlə məhdudlaşmaz. Bu addım Cənubi Qafqazda və geniş mənada Yaxın Şərqdə genişmiqyaslı münaqişəyə səbəb ola bilər. Azərbaycanın NATO üzvü olan Türkiyə ilə sıx hərbi və strateji əlaqələri də nəzərə alınmalıdır. Türkiyə, Azərbaycanın təhlükəsizliyini öz təhlükəsizliyinin bir hissəsi kimi görür və belə bir vəziyyətdə Bakı ilə birgə hərəkət edəcəyi ehtimal olunur. Digər tərəfdən, İranın Rusiyaya olan strateji yaxınlığı da bu məsələdə mühüm rol oynayır. Rusiya İranın Azərbaycana birbaşa hücum etməsini dəstəkləməsə belə, müəyyən dərəcədə neytral qala bilər, çünki Moskva üçün Azərbaycan və Türkiyə bloku ilə gərginlik Tehranla əməkdaşlıqdan daha vacib ola bilər.
İranın mümkün hücumu həmçinin Qərb dünyasının, xüsusilə ABŞ və Avropa İttifaqının diqqətindən qaçmaz. Azərbaycan, İsrailin Qafqazdakı mühüm strateji tərəfdaşı olduğundan, İranın hərbi təhdidinə qarşı İsrail də dolayısı ilə müdaxilə etməyə hazır ola bilər. Bu cür müdaxilə isə regional konfliktin daha da böyüməsinə və beynəlxalq arenaya daşınmasına səbəb ola bilər.
Hücumun iqtisadi və enerji təsirləri
İranın Azərbaycana hücumu regionun iqtisadi stabilliyini də ciddi şəkildə poza bilər. Azərbaycan, xüsusilə Avropaya qaz təchizatında mühüm rol oynayır və bu, Qərb üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. İranın Azərbaycanla hərbi münaqişəsi, enerji nəqliyyatı yollarının bağlanmasına və nəticədə enerji böhranına gətirib çıxara bilər. Bu vəziyyət Avropa üçün ağır iqtisadi nəticələrə səbəb ola bilər və Qərb dövlətləri, xüsusən də Avropa İttifaqı, İranın Azərbaycana təcavüzünü qarşısını almaq üçün siyasi və iqtisadi təzyiqlər tətbiq edə bilər.
