.jpg)
Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiyaya qarşı mübarizə komitəsinin sədr müavini, Ədalət, Hüquq, Demokratiya (ƏHD) Partiyasının sədri Qüdrət Həsənquliyev “Yeni Müsava”a Suriyada baş verən son hadisələr, bundan sonrakı gözləntilər, həmçinin Ermənistanın sülhü pozan hərəkətləri ilə bağlı maraqlı müsahibə verib.
- Qüdrət bəy, Əsəd rejiminin devrilməsindən sonra Suriyada nələr baş verəcək?
- Bölgədə insan azadlıqlarını, ümumiyyətlə, insanlarıheçə sayan başqa qanlı rejimlər də var. Suriyaya gəldikdə, xalq demokratik dəyişikliklərə hazır deyil. Ölkədə çoxsaylı silahlı qruplaşmalar, ekstremist və terror təşkilatları mövcuddur. Həmçinin cəmiyyətin daxilində milli və dini zəmində parçalanmalar var, demokratik ənənələr yoxdur. Xalq totalitar rejimin repressiyaları altında uzun müddət yaşayıb. Bu baxımdan Suriya dövlətində yaxın gələcəkdə mülki-demokratik cəmiyyətin, hüquqi dövlətin qurulmasımümkünsüz görünür. Arzu edək ki, orada heç olmasa məhdud azadlıqlar olan avtoritar idarəetmə olsun, dövlətin bütövlüyü qorunub-saxlansın.
- Yəni vəziyyət daha pis ola bilər, eləmi?
- Əvvəlkindən daha pis olmasa da, daha yaxşı olacağı ehtimalı azdır. Ümid edək ki, “Taliban” tipli rejimin formalaşmasına Türkiyə imkan verməyəcək. Suriyadasərt diktatura olsa da, Əfqanıstanla müqayisədə heç olmasa dünyəvi dövlətçilik modeli olub, məsələn, qadınlar hicab geyinməyə məcbur edilməyib. Açığı, ölkənin gələcəyi ilə bağlı çox da optimist deyiləm. Dua edək ki, yaxşılığa doğrudəyişiklik olsun. Əsədin devrilməsinihər bir halda müsbət hadisə kimi qiymətləndirirəm. Bu adam həqiqətən də çox ağır cinayətlər törədib, həm Suriya xalqına, həm rəqiblərinə münasibətdə. İndi görürsünüz,kimsənin xəbəri olmayan yeraltı həbsxanalar aşkarlanır, orada minlərlə insan saxlanılıb, amansız rəftara məruz qalıblar, vəhşicəsinə öldürülüblər.
- Ələ keçirdiyi Qoland təpələri istiqamətində İsrailin güzəştə getməyəcəyini və burada daimi qalacağını bəyan etməsi, sizcə, Suriyanın taleyi üçün nə demək olacaq? Bu, ölkənin ayrı-ayrı paytaxtlar arasında bölüşdürülməsinə gətirib çıxara bilərmi?
- Suriyanın ərazi bütövlüyünəciddi təhdidlər var. Fikrimcə, Suriya ən yaxşı halda federallaşacaq. İsrailin Qoland təpələrindən geri çəkilməsi indiki mərhələdə mümkünsüz görünür. Hesab edirəm ki, nəinki indi, yaxın gələcəkdə də bu, baş verməyəcək.
- Bir çoxları, o cümlədən iri dövlətlər üçün Suriya hadisələri, Əsədin faktiki olaraq müqavimətsiz ölkəni təhvil verməsi, qaçışı gözlənilməz oldu. Nə baş verdi? Doğrudanmı gözlənilməz hadisə oldu, yoxsa sadəcə hazırlanmış ssenari həyata keçirildi?
- Mən hesab edirəm ki, Suriyanın gələcəyi ilə bağlıbölgəyə təsiri olan böyük dövlətlər arasında öncədən razılaşma olub.
- Hansı dövlətlər arasında?
- Türkiyə, Rusiya və İran arasında. Düşünürəm ki, Türkiyə bunu müəyyən Qərb dövlətləri, NATO-nun aparıcı ölkələri ilə də razılaşdırıb. Məncə, razılaşdırılmış şəkildə Əsədin əvəzlənməsi planı həyata keçirildi. İndi hamı deyir ki, bundan ən çox ziyan görən Rusiya oldu. Suriyadaiki hərbi baza saxlamaq Rusiyanın maliyyə imkanları xaricində idi. Ukraynada ağır müharibəyə girən Rusiyaya həm əsgər, həm hərbi texnika, həm də maliyyə vəsaiti lazımdır. Ona görə Rusiya heç Əsədin devrilməsinə ciddimüqavimət göstərmədi, bir-iki dəfə təyyarələri qalxıb bomba atdı, rejimi sona qədər müdafiə etmədi. Bundan əlavə, bu hadisələrdən öncə Türkiyənin Əsədə “gəl, oturaq, danışaq” müraciəti və Əsədin bundan imtinası... Mən hesab edirəm ki, bunlar hamısı ciddi ssenarinin tərkib hissəsi idi. Gördünüz, İran da qarışmadı, Əsədə dəstək vermədi. Təqribi hesablamalara görə, İran proksi qüvvələrə ildə 50 milyard ABŞ dolları vəsait xərcləyir, o cümlədən Suriyada, İraqda, Livanda... Bu, çox böyük vəsaitdir, həm də İranın hazırda özünün bu vəsaitə çox böyük ehtiyacı var. Üstəlik, İranın proksi qüvvələri İsrail tərəfindən həm Fələstində, həm də Livanda darmadağın ediliblər. Yəni bundan sonra onlara o qədər vəsait ayırmağın da mənası yoxdur. İran da bunu başa düşdü. Həm də İrana lazımdır ki, Qərblə anlaşma əldə eləsin, müharibədən yayınsın, həmçinin sanksiyaları bir az yumşaltsınlar, iqtisadiyyatlarını inkişaf etdirəbilsinlər. Qərbə də lazım idi ki, baş verənlərin nəticəsi olaraq İran vəRusiya Suriyadan çıxsın. İkincisi, Suriya üzərindən borularla Qətərdəki böyük qaz yataqlarından mavi yanacaq artıq Avropaya ötürüləcək. Buna ən böyük maneə Əsəd rejimiidi, bu maneə də aradan qalxdı. Ona görə də çevrilişə dəstək məqsədilə Suriyanın hərbi bazaları, silah anbarları İsrail və ABŞ tərəfindən bombalanırdı. Qərb bu məsələdə ciddi şəkildə Türkiyəyə dəstək verdi. Türkiyə özü də silahlı müxalif qruplara Əsədi devirmək üçün kömək etdi. Təqribən 4,5 milyon suriyalı qaçqın Türkiyədən öz ölkəsinə qayıdacaq, artıq qayıdış başlayıb. Türkiyənin də istədiyi həm bu, həm də sərhədlərinin təhlükəsizliyidir. Bu baxımdan Əsəd rejiminə son qoyulması bütün böyük güclərin maraqlarına cavab verirdi.
- Bəs Rusiya tərəfindən Bəşər Əsədin Suriya xalqına və yeni hökumətinə təhvil verilməsi gözləniləndirmi? Əsəd alver predmetinə çevrilə bilərmi?
- Əsəd kimyəvi silahlardan da istifadə etməklə ağır cinayətlər törədib. Onun Beynəlxalq Məhkəmə qarşısınaçıxarılması Qərblə Rusiya arasındadanışıqlar predmeti olacaq. İndi gizli həbsxanalarla bağlı elə dəhşətli faktlar ortaya çıxır ki... Rusiya da “biz sivil, demokratik, hüquqi dövlətik” deyir. Özünü belə adlandıran ölkənin bu cür dəhşətli faktlardan sonra Əsədi təhvil verməməsi faktiki olaraq çox çətin olacaq. Rusiya öz sifətini qoruyub-saxlamağa çalışacaq, öz imici haqqında düşünəcək. Ona görə də mümkün sayıram ki, Rusiya Əsədi Beynəlxalq Məhkəməyə təhvil verə bilər. Vaxtilə Bosniya müsəlmanlarına qarşı serblərin törətdiyi qətllərə görə Haaqa Tribunalı quruldu, məsuliyyət daşıyanlar cəzalandırıldı. Bundan əlavə, BMT Təhlükəsizlik Şurası Əsədin cinayətlərinin araşdırılması ilə bağlı xüsusitribunal yarada bilər. Amma Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi də bunu etmək imkanına malikdir. Bu, həm də Qərblə Rusiya arasındakı münasibətlərin hansı istiqamətdə inkişafından asılı olacaq. Ukrayna iləhansısa barışıq əldə olunsa, Rusiya Əsəditəhvil verəcək. Yox, barışıq əldə olunmasa, Rusiya bu addımı atmaya bilər.
