Bakı. Trend:
Bu ilin sonunda Bakıda keçiriləcək COP29 konfransı ətraf mühit,iqlim dəyişikliyi və qlobal problemlərin müzakirəsi üçün mühümplatformadır. Bununla yanaşı, Azərbaycanın siyasi arenada da önəmlibir addım atması üçün böyük bir fürsət kimi qiymətləndirilir:Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanması. Lakin bu prosesinhəyata keçirilməsi ilə bağlı bir sıra ciddi maneələr və suallarmövcuddur.
Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan hər fürsətdə sülhə tərəfdarolduğunu bəyan edir, lakin reallıqda Ermənistanın hərbi büdcəsiniartırdığı, müxtəlif ölkələrdən silah və hərbi texnika satın aldığı,yeni tədarükçülər axtardığı faktlarla sübuta yetirilib. Bu,Ermənistanın sülh prosesinə həqiqi olaraq sadiq olub-olmaması iləbağlı ciddi suallar yaradır. Hələ 2024-cü ilin birinci yarısındaErmənistanın Müdafiə naziri Suren Papikyan bir neçə ölkədəhərbi-texniki danışıqlar aparıb. Onun Fransada və Hindistandakeçirdiyi görüşlər xüsusi diqqət çəkir, çünki bu ölkələrErmənistana yeni silah və texnika satışına dair razılaşmalarimzalamışdı.
Ermənistan 2024-cü il ərzində hərbi büdcəsini əvvəlki illərləmüqayisədə 30% artırıb, Fransadan və Hindistandan müasir döyüşsistemləri və texnikalar alıb. Həmçinin ABŞ və Avropa İttifaqınınmaliyyə yardımı və hərbi dəstəyi də Ermənistanın silahlanmasınatöhfə vermişdir. Paşinyan hökuməti bir tərəfdən sülh danışıqlarınahazır olduğunu söyləyir, digər tərəfdən isə silahlanmasınıgücləndirir. Bu, Ermənistanın sülh müqaviləsi imzalamaq niyyətindəsəmimi olmadığına dair əsaslı şübhələr doğurur.
Ermənistanın Konstitusiyasında Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinəqarşı irəli sürdüyü qanunsuz ərazi iddiaları hələ də yer alıb. Buməqam aradan qaldırılmadığı müddətcə, Ermənistanın sülhmüqaviləsinə sadiqliyi ciddi sual altındadır. Ermənistanın əraziiddiaları onun Konstitusiyasından çıxarılmadıqca istənilən sülhmüqaviləsi yalnız rəmzi bir sənəd olacaq və tərəflər arasındauzunmüddətli stabilliyin təmin olunması mümkün olmayacaq.Konstitusiya dəyişikliyi edilmədən imzalanacaq müqavilə real birhəll deyil, çünki Ermənistanın dövlət siyasəti və beynəlxalq hüquqazidd ərazi iddiaları qalmaqda davam edəcək.
Bu gün Ermənistanın hökuməti beynəlxalq ictimaiyyəti inandırmağaçalışır ki, onlar sülh istəyirlər. Ancaq bu iddiaların arxasındaErmənistanın daxili siyasi arenada hələ də güclü revanşistqüvvələrin təsiri altında olduğu aydın görünür. Ermənistanın sülhmüqaviləsini imzalaması və ərazi iddialarından imtina etməsi daxilisiyasətdə ciddi narazılıqlarla qarşılanacaq və Paşinyanınhakimiyyəti itirmək riski artacaq.
Son illərdə Nikol Paşinyan Ermənistanda bir çoxları tərəfindənQərbin siyasi təzyiqi altında olan bir lider kimi qəbul edilir. O,Ermənistanın müstəqil xarici siyasətini qoruyub saxlamaqda çətinlikçəkir və Qərb ölkələrinin maraqlarına uyğun hərəkət etməyə məcburolur. N.Paşinyanın Ermənistanı Avropa İttifaqına yaxınlaşdırmaqcəhdləri və Qərblə hərbi-texniki əməkdaşlığın gücləndirilməsi onudaha da mərkəzsiz bir vəziyyətə salıb.
2024-cü il ərzində Ermənistanın Avropa İttifaqı və ABŞ-danaldığı maliyyə və hərbi yardım rekord səviyyələrə çatmışdır. ABŞMüdafiə Nazirliyinin açıqlamalarına görə, Ermənistan son iki ildə50 milyon dollardan çox dəyərində hərbi yardım alıb. Eyni zamanda,Avropa İttifaqı Ermənistanın hərbi-texniki infrastrukturunuyeniləmək üçün 30 milyon avro maliyyə dəstəyi təmin edib. Buyardımlar Paşinyanın müstəqil lider kimi fəaliyyət göstərmədiyinivə Ermənistanın siyasətinin getdikcə Qərb təzyiqləri altındaformalaşdığını göstərir.
Lüksemburqun xarici işlər naziri Ksavye Bettelin bəyanatındavurğuladığı kimi, COP29-un Bakıdakı keçiriləcək toplantısıErmənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi üçün bir fürsətolaraq görülə bilər. Bettelin sözlərinə görə, bu beynəlxalq tədbir,xüsusilə Azərbaycan üçün dünyaya sülhə hazır olduğunu nümayişetdirmək üçün unikal bir platforma ola bilər. "Əgər sülh müqaviləsiCOP29-dan əvvəl imzalansa, bu, böyük bir uğur olacaq", - K.Betteldeyib.
Fəqət Ermənistanın davam edən silahlanma və revanşist meyilləribu cür optimist proqnozların gerçəkləşməsini çətinləşdirir. COP29konfransı böyük əhəmiyyət kəsb etsə də, Ermənistanla uzunmüddətlivə dayanıqlı sülh əldə edilməsi yalnız Ermənistanın daxili siyasireallıqları və konstitusiya dəyişiklikləri fonunda mümkün olabilər.
Ermənistanın hərbi strategiyasını yenidən qurmaq və gücləndirməküçün müxtəlif beynəlxalq tərəfdaşlardan silah və hərbi texnikaalmaq istiqamətində cəhdləri artıq 2024-cü ilin ən mühümhadisələrindən biridir. Ənənəvi olaraq Rusiya ilə sıx hərbiəməkdaşlıq edən Ermənistan indi Cənubi Koreya və Yaponiya kimi uzaqŞərq ölkələri ilə hərbi-texniki sahədə əməkdaşlığını genişləndirməküçün addımlar atır. Bu cəhdlər Ermənistanın Qərblə daha sıxinteqrasiyası və onun silah tədarükünü şaxələndirmək arzusu kimiqiymətləndirilir.
Bu iki ölkə, xüsusən Cənubi Koreya, müdafiə sənayesində qlobalmiqyasda mühüm oyunçulardan biridir və öz yüksək texnoloji hərbisistemləri ilə tanınır. Ermənistanın Cənubi Koreyadan əsasən yüksəkdəqiqliyə malik raket sistemləri və müasir döyüş texnikası almaqüçün ciddi danışıqlar apardığı bildirilir. Cənubi Koreyanın K2"Black Panther" tankları və K9 özüyeriyən haubitsaları Ermənistanındiqqət mərkəzində olan əsas hərbi sistemlərdəndir. Bu silahlar,Ermənistanın hərbi potensialını artırmağa və gələcəkdə dahamürəkkəb hərbi əməliyyatlar üçün hazırlığını gücləndirməyəyönəldib.
Yaponiyanın isə əsas diqqəti Ermənistanın hava hücumundanmüdafiə və pilotsuz uçuş aparatları sahəsində inkişaf etdirməkistəklərinə yönəldilib. Yaponiya hərbi sənayesində yüksəkkeyfiyyətli texnologiyalar istehsal edən ölkə kimi tanınır vəErmənistan bu texnologiyaları öz silah arsenalına əlavə etməkniyyətindədir.
Bu ilin əvvəlindən Ermənistanın müdafiə naziri Suren PapikyanCənubi Koreyada bir sıra rəsmi görüşlər keçirmiş və bu ölkədənsilah tədarükü üzrə geniş danışıqlar aparıb. Cənubi Koreya müdafiəsənayesində yüksək texnologiyalara malik ölkələrdən biri olmaqla,Ermənistan üçün ciddi maraq kəsb edir. Ermənistanın Koreya ilədanışıqlarında ən mühüm məqamlardan biri K9 özüyeriyənhaubitsalarının tədarükü ilə bağlı olub. Bu artilleriya sistemlərimüasir döyüşlərdə yüksək dəqiqlik və güclü zərbə qabiliyyəti ilətanınır. Eyni zamanda, Ermənistanın Cənubi Koreyadan PULS (Preciseand Universal Launching System) raket sistemlərini də satın almaqplanları müzakirə olunur. Bu sistemlər yüksək dəqiqliyə malikzərbələr endirə bilmə qabiliyyəti ilə Ermənistanın hərbistrategiyasını dəyişmək potensialına malikdir.
Cənubi Koreya və Ermənistan arasında danışıqların detallarıgeniş ictimaiyyətə açıqlanmayıb, lakin əldə olunan məlumatlaragörə, bu ölkələr arasında hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıqmüqavilələri imzalanmağa çox yaxındır. Cənubi KoreyanınErmənistanla bu cür əməkdaşlığı, regiondakı siyasi və hərbitarazlığa ciddi təsir edə bilər.
Yaponiya Ermənistan üçün silah tədarükündə yeni bir istiqaməttəşkil edir. Yaponiya uzun müddətdir ki, müdafiə sənayesini inkişafetdirən və bu sahədə bir sıra texnoloji yeniliklərə sahib olanölkədir. Ermənistan Yaponiya ilə ilk növbədə hava hücumundanmüdafiə sistemləri və pilotsuz uçuş aparatlarının alınması barədədanışıqlar aparır. Xüsusilə Yaponiyanın istehsalı olan PAC-3Patriot raketdən müdafiə sistemləri Ermənistanın əldə etməkistədiyi ən vacib texnologiyalar arasındadır.
2024-cü ilin yay aylarında Ermənistan və Yaponiya rəsmiləriarasında bir sıra gizli görüşlər keçirilib. Bu görüşlərdəErmənistanın hərbi potensialını artırmaq üçün Yaponiya ilə birgəlayihələr və texnologiya transferi məsələləri müzakirə olunub.Ermənistanın bu cəhdləri onun hərbi-texniki təchizatınışaxələndirmək və daha müasir sistemlər əldə etməyə yönəlib.
Yaponiya Ermənistan üçün strateji bir tərəfdaş olmağa başlasada, bu əməkdaşlığın əhəmiyyətli siyasi və hərbi nəticələr doğurabiləcəyi gözlənilir. Yaponiya hökuməti hazırda bu məsələlərlə bağlıgeniş açıqlamalar verməsə də, Ermənistanla müdafiə sənayesindəəməkdaşlıq perspektivlərinin olduğunu rəsmən təsdiqləyib.
Ermənistanın Yaponiya və Cənubi Koreya ilə hərbi əməkdaşlıqaxtarışları yalnız silah alışından ibarət deyil. Bu ölkələrlə hərbisahədə əməkdaşlıq Ermənistanın Qərb tərəfdaşları ilə yaxınlaşmaprosesinə paralel olaraq inkişaf edir. Avropa İttifaqı və ABŞ,Ermənistanın Qafqaz regionunda Rusiyadan asılılığını azaltmaq vəyeni strateji tərəfdaşlar tapmaq üçün bu cəhdləri dəstəkləyir.
Maliyyə dəstəyi də bu prosesin bir hissəsidir. ABŞ və Avropaİttifaqı son iki ildə Ermənistana hərbi yardım olaraq 100 milyondollardan çox vəsait ayırmışdır. Bu yardımların bir hissəsiYaponiya və Cənubi Koreyadan silah və hərbi texnika alınması üçünistifadə olunmaqdadır. Bu, Ermənistanın hərbi strategiyasınıyeniləmək və onu yeni texnologiyalarla təmin etmək üçün mühüm biraddım kimi qiymətləndirilir.
Ermənistanın Yaponiya və Cənubi Koreya ilə hərbi-texniki sahədəəməkdaşlığı 2024-cü ilin mühüm hadisələrindən biridir. Bu iki ölkəErmənistan üçün silah tədarükündə yeni istiqamətlər təşkil edir vəErmənistanın öz hərbi gücünü artırmaq və müasir texnologiyalar əldəetmək arzusu bu əməkdaşlığın əsas məqsədləri sırasındadır. CənubiKoreyanın yüksək texnoloji artilleriya sistemləri və Yaponiyanınhava hücumundan müdafiə texnologiyaları Ermənistanın gələcək hərbistrategiyasını müəyyən edəcək əsas elementlərdəndir.
Ancaq belə əməkdaşlıq regionda yeni güc balansı və təhlükəsizlikçağırışları yarada bilər. Ermənistanın bu cəhdləri, regionda hərbigərginliyin daha da artmasına səbəb ola biləcək bir faktor kimiqiymətləndirilir. Azərbaycanın bu prosesləri diqqətlə izləməsi vəöz müdafiə strategiyasını buna uyğun olaraq gücləndirməsizəruridir.
... Azərbaycanın sülh prosesinə sadiqliyi və konstruktiv dialoqahazır olması beynəlxalq səviyyədə yüksək qiymətləndirilsə də,Ermənistanın silahlanma siyasəti və Konstitusiya ilə bağlı mövqeyireal sülhün əldə olunmasına mane olmaqdadır. Ermənistanın revanşistqüvvələri və Qərbin siyasi dəstəyi altında Nikol Paşinyanınrəhbərliyi sülh müqaviləsini çətinləşdirir və bu müqaviləimzalanarsa belə, onun həyata keçirilməsi üçün ciddi şübhələrdoğurur. COP29-un bu cür böyük bir məsələni həll etməsimümkündürmü?
Ermənisan revanşizmə və sürətlə silahlanmadan əl çəkməsə,Konstitusiyasına zəruri dəyişikliklər etməzsə, Zəngəzur dəhlizilayihəsini Qərbin "autsorsinq"inə verərək Vaşinqton-Paris-Brüsseltriosunun kurasiyasına verməsinin nə qədər fəsadlı və təhlükəliqərar olduğunu anlamazsa, çətin...
