Qulu Məhərrəmli: “Sahibkarlarla danışılaraq ortaq məxrəc tapıla bilər, lakin ən ciddi problem ana dilinin daşıyıcılarının başqa dildə danışma vərdişidir”
Paytaxt Bakının bəzi məkanlarında azərbaycanca danışıq eşitməsən, sanarsan ki, hansısa əcnəbi şəhərə düşmüsən. Çünki ictimai-iaşə, ticarət obyektlərinin, hotellərin əksəriyyətinin adı və ya tanıtma lövhələri, həmçinin reklamlar yad dildə, daha dəqiqi, ingiliscədir.
Özü də qabaqlar bu neqativ hallar əsasən Bakının mərkəzi hissəsində (“Torqovı” və s.) özünü göstərirdisə, indi nisbətən paytaxt kənarlarında (“Neftçilər” və s.) da oxşar mənzərə ilə üzləşirsən. Hətta bəzən görürsən ki, balaca bir ticarət köşkünə də yad dildə əcaib ad qoyulub.
Azərbaycan Respublikasının “Dövlət dili haqqında” Qanununa əsasən, müəssisə və idarələrdə tanıtım lövhələri və işarələr iki dildə - Azərbaycan və digər dillərdə olarsa, Azərbaycan dilində yazı digər dildən kiçik olmamalıdır. Bu qanunun pozulması halında, müvafiq cərimələr tətbiq olunur. Lakin qanun konkret cərimə məbləğlərini göstərmir və bu, ümumiyyətlə, yerli qanunvericiliyə əsaslanaraq müəyyən edilir. Cərimələr, müəssisənin yerləşdiyi regiona və pozuntuya görə dəyişə bilər.
Əfsus ki, nəinki bu tələbə riayət olunmur, çox vaxt bildiriş, reklam yalnız əcnəbi dildə olur. Sanki biz Bakıda yox, hansısa ingilisdilli şəhərdə yaşayırıq.
Bəs ana dilimizə bu sayğısızlıq nədən qaynaqlanır? Vətəndaşlar, sahibkarlar öz obyektlərinə nədən milli adları qoymaq istəmir, yad dildə tanıtma lövhələri sifariş edirlər?
Qulu Məhərrəmli
Mövzu ilə bağlı filologiya elmləri doktoru, BDU-nun professoru Qulu Məhərrəmli “Yeni Müsavat”a danışıb: “Əslində bu, hazırda bizim ən yaralı yerimizdir ki, ana dilin daşıyıcıları, bu dilin təmsilçiləri öz ana dillərində danışmağı özlərinə ayıb bilirlər. Məsələn, şəhərin mərkəz küçələrində və kənar yerlərdə ticarət obyektlərinin üzərində başqa dildə yazılmalarını daha çox şərəf hesab edirlər, ana dilində yazılmasından daha üstün tuturlar. Yəni onlar belə düşünürlər ki, bir mağazanın adını "Fidan" qoymaq pisdir, amma “Kleopatra” və ya “Venera” qoymaq yaxşıdır. Bu, uzun illərdən bəri davam edən psixoloji bir kompleksdir və dilin dəyərini anlamaqda çətinlik çəkirlər.
Bəli, Bakı şəhərinə gələn hər bir insan hiss etməlidir ki, bu şəhər Avropa ilə Asiyanın qovşağında yerləşən gözəl bir məmləkətdir və bunun sahibləri azərbaycanlılardır. Bu şəhər Azərbaycan adlı bir dövlətdəndir. Lakin biz görürük ki, çox vaxt hər yerdə xarici dillərdə yazılmış lövhələr var. Lövhələr dəyişdirilə bilər, sahibkarlarla danışılaraq ortaq məxrəc tapıla bilər. Lakin ən ciddi problem bizlərin, yəni bu dilin daşıyıcılarının başqa dildə danışma vərdişidir.
Vaxtilə görkəmli alimlərimiz də bu məsələyə ciddi yanaşıb və qeyd ediblər ki, iki azərbaycanlının bir-biri ilə rus və ya başqa dildə danışması simasızlıqdır. Belə ki, necə ola bilər ki, evdə, işdə, küçədə iki azərbaycanlı bir-biri ilə başqa dildə danışsın? Bu halda, milli mənsubiyyətin, ruhi mənsubiyyətin, bu millətin təmsilçisi və daşıyıcısı olmağın mənası nədir?"
Professor qeyd edib ki, bu məsələyə dair cərimə mexanizmi mövcud deyil: “Ortaya sual çıxır: bəs bu məsələnin qarşısını necə almaq olar? Vaxtilə Dilçilik İnstitutunun əvvəlki rəhbərliyi cərimə tətbiq edəcəyini bildirmişdi. Lakin əvvəlki rəhbərliyin də qeyd etdiyi kimi, cərimə mexanizmi yoxdur və bunun məsələni həll etməyəcəyi açıqdır. Çünki insanlar artıq bir çox məsələlərə görə cərimə ödəyirlər. Cərimə bunun üçün yaxşı bir çıxış yolu deyil. Ən yaxşı həll yolu dilə sevgidir, dilin dəyərini anlamaqdır. Ana dilində danışmağı özünə şərəf bilməkdir və həm də gözəl danışmaq insanı daha çox qürurlandırar.
Bu, evdən, ailədən, məktəbdən, ali məktəbdən başlanmalıdır. Həyatda insan özünü formalaşdırarkən, milli kimlik məsələsini beynində həll etməlidir ki, o, bu dilin daşıyıcısıdır, Azərbaycanın dövlətidir və onun dövlət dili Azərbaycan dilidir. Bu dilin istifadəsi isə insanın borcu olmalıdır. Məncə, bu məsələnin həlli inzibati tədbirlərdə deyil, yalnız və yalnız təbliğatda, insanların düşüncəsinə, davranışına təsir etməkdədir.
Azərbaycan dilinin statusunu artırmaq üçün ilk növbədə hər yerdə yaxşı danışmaq vacibdir. Bəzi işə götürənlərdə “işçi ingilis dilini yaxşı bilməlidir” yanaşması yanlışdır. Ola bilər ki, bəzi iş yerlərində xarici dil vacibdir, amma bu, xüsusi iş tələblərinə bağlıdır. Həyatın digər sahələrində isə insanlar öz dillərində danışmağa borcludurlar. Azərbaycan dilində danışmaq özünə hörmət göstərməkdir və bu həm də ictimai qınağa, ictimai təpkilərə səbəb olmalıdır. İctimaiyyətin bu məsələyə münasibəti Azərbaycan dilinin statusunun qorunmasına və yüksəldilməsinə xidmət etməlidir".
Xalidə GƏRAY,
“Yeni Müsavat”
