Avtomobillərin mühərrik sistemi, zərərli maddələrin azaldılması və yanacaq sərfiyyatının optimallaşdırılması kimi çoxsaylı məqsədlərə xidmət edən bir çox texniki komponentdən ibarətdir. Bunlardan biri də katalizator sistemidir. Katalizator, ətraf mühitin qorunması baxımından mühüm rol oynayan bir hissədir və avtomobilin işləmə performansını da optimallaşdırır. Katalizatorun nə olduğunu, necə işlədiyini və avtomobildəki rolunu daha ətraflı izah edəcəyik.

Katalizator Nədir?

Katalizator avtomobil mühərrikinin egzoz sistemində yerləşən və zərərli qazların (karbon qazı, azot oksidləri və karbon monoksid kimi) zərərsizləşdirilməsinə kömək edən bir cihazdır. Katalizator, kimyəvi reaksiyalar nəticəsində bu zərərli maddələri daha az zərərli olan maddələrə çevirir. Əsasən platin, paladium və rodium kimi qiymətli metalların qatıldığı xüsusi bir materialdan hazırlanır. Bu metalllar, katalizatorun yüksək temperaturda işləməsinə və zərərli maddələrin dəyişdirilməsinə kömək edir.

Katalizator, avtomobillərin ətraf mühitə verdiyi təsiri azaltmaq və emisiya standartlarına cavab vermək üçün vacib bir hissədir.

Katalizatorun Avtomobildəki Rolu

Katalizator, əsasən üç funksiyanı yerinə yetirir:

1. Zərərli Gəlirli Maddələrin Zərərsizləşdirilməsi: Katalizatorun ən əsas funksiyası, mühərrikin işləməsi nəticəsində meydana çıxan zərərli qazları emal etməkdir. Bu qazlar, normalda atmosferə atıldığında ətraf mühitə ciddi ziyan vurur. Katalizator, bu maddələri müxtəlif kimyəvi reaksiyalar vasitəsilə zərərsizləşdirir. Bu reaksiyalar nəticəsində:

   • Karbon monoksid (CO) — zərərli bir qaz — oksigenə (O₂) çevrilir.
   • Azot oksidləri (NOₓ) — atmosferin tərkibindəki zərərli maddələr — azot (N₂) və oksigenə (O₂) parçalanır.
   • Karbon qazı (CO₂) isə, təbii olaraq, atmosferdə mövcud olan digər maddə ilə birləşərək zərərli təsirini azaldır.

2. Emissiya Standartlarına Uyğunluğun Təmin Edilməsi: Avtomobillər, ətraf mühitə zərərli təsirini minimuma endirə bilmək üçün müəyyən emissiya standartlarına cavab verməlidir. Katalizator, bu standartlara uyğunluğun təmin olunmasına kömək edir. Bir çox ölkədə, xüsusilə Avropa və Şimali Amerika bazarında, avtomobillər üçün müəyyən emissiya limitləri mövcuddur və katalizator bu limitlərə riayət etməyə kömək edir.

3. Yanacaq İqtisadiyyatının Yaxşılaşdırılması: Katalizatorlar yalnız zərərli qazları təmizləməklə kifayətlənmir, həm də mühərrikin yanacaq sərfiyyatını optimallaşdırmağa kömək edə bilər. Katalizatorun düzgün işləməsi, yanacaqın daha səmərəli bir şəkildə istifadə olunmasına, nəticədə yanacaq sərfiyyatının azalmasına səbəb olur. Bu isə avtomobilin ümumi performansını artırır.

Katalizatorun İşləmə Prinsipi

Katalizatorun işləməsi üçün mühərrikin müəyyən bir temperaturda olması lazımdır. Adətən, katalizator yalnız mühərrik işə düşdükdən sonra effektiv şəkildə işləməyə başlayır, çünki temperaturun artması, katalizatorun kimyəvi reaksiyaları sürətləndirməyə imkan verir.

İşləmə prinsipi belədir:

• Katalizatorun içindəki poroz metal (platin, paladium və rodium) yüksək temperaturda reaksiyaya girir və zərərli qazları çevirməyə başlayır.
• Bu reaksiyalar nəticəsində karbon monoksid, karbon qazı və azot oksidləri daha təmiz və daha az zərərli maddələrə çevrilir.
• Bu təmizlənmiş maddələr, katalizator vasitəsilə egzoz borusuna yönləndirilir və atmosferə buraxılır.

Katalizatorun Üstünlükləri və Dezavantajları

Üstünlükləri:

• Ətraf mühitin qorunması: Katalizatorlar, avtomobillərin atmosferə verdiyi zərərli qazların miqdarını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.
• Emissiya normativlərinə uyğunluq: Katalizator, avtomobillərin daha sərt ətraf mühit tələblərinə cavab verməsinə kömək edir və emisiya limitlərini aşağı salır.
• Yanacaq İqtisadiyyatı: Katalizatorlar, yanacağın daha effektiv istifadə olunmasına kömək edir və bu, nəqliyyat vasitəsinin daha az yanacaq sərf etməsinə səbəb olur.
• Avtomobilin ümumi performansının yaxşılaşdırılması: Zərərli maddələrin effektiv şəkildə zərərsizləşdirilməsi, mühərrikin daha səmərəli işləməsinə imkan verir.

Dezavantajları:

• Yüksək qiymət: Katalizatorlar, içərisində istifadə olunan qiymətli metallar (platin, paladium və rodium) səbəbindən yüksək qiymətə malikdir. Bu da avtomobilin ümumi qiymətini artırır.
• Təmir xərcləri: Katalizatorun zədələnməsi və ya işləməməsi halında təmir və dəyişdirmə xərcləri baha ola bilər.
• Ömrü məhduddur: Katalizatorlar zamanla zədələnə və ya effektivliyini itirə bilər. Bu, onun dəyişdirilməsini tələb edir.

Katalizator müasir avtomobillərdə ətraf mühitin qorunması və daha səmərəli yanacaq istifadəsi baxımından kritik bir hissədir. Bu sistem, mühərrikin işləməsi nəticəsində yaranan zərərli maddələri zərərsizləşdirərək atmosferə buraxılmadan əvvəl onları çevrilməyə məcbur edir. Katalizator həmçinin avtomobilin performansını optimallaşdırır və yanacaq sərfiyyatını azaldır. Bununla yanaşı, katalizatorun düzgün işləməsi, daha uzun müddətli və az xərcli bir sürüş təcrübəsi təmin edir. Bu səbəblə, avtomobil sahibləri katalizatorun düzgün işləməsini təmin etməli və lazımi vaxtlarda təmir və ya dəyişiklik etməlidir.

Murad
Qlobal.net