Son illərdə texnologiyanın sürətlə inkişaf etməsi ilə mobil telefonlar şagirdlərin həyatında ayrılmaz bir hissəyə çevrilib. Tədris prosesində telefonlardan istifadə bəzən faydalı olsa da, onların yanlış və həddindən artıq istifadəsi ciddi təhlükələr doğurur. Təhsil tədqiqatçısı Bəhman Hüseynli ilə bu mövzuda geniş müsahibəni təqdim edirik.
Bəhman Hüseynli qeyd edir ki, mobil telefonların təhsil sistemində düzgün inteqrasiyası təmin olunmasa, bu cihazların yaratdığı problemlər şagirdlərin intellektual, emosional və fiziki inkişafına mənfi təsir göstərə bilər:“Mobil telefonların ən böyük təhlükələrindən biri şagirdlərdə diqqət dağınıqlığına səbəb olmasıdır. Sosial şəbəkələr və oyunlar şagirdlərin dərslərə fokuslanmasını çətinləşdirir. Bu da nəticədə onların təhsil keyfiyyətinə mənfi təsir edir.”
Ekspert vurğulayır ki, sosial şəbəkələr vasitəsilə telefonlardan istifadə şagirdlərin psixologiyasına da ciddi təsir göstərir:“Şagirdlər sosial şəbəkələrdə çox vaxt başqalarının ideal görüntülərini görür və özlərini onlarla müqayisə edirlər. Bu, onlarda özgüvən əskikliyinə, stresə və hətta depressiyaya səbəb ola bilər. Bununla yanaşı, internetdə yayılan zorbalıq halları da (cyberbullying) məktəb yaşlı uşaqlar üçün ciddi psixoloji travmalar yaradır.”
Bəhman Hüseynli mobil telefonlardan həddindən artıq istifadə edən şagirdlərin sağlamlıq problemləri ilə də üzləşdiyini qeyd edir:“Uzun müddət telefona baxmaq görmə zəifliyinə, yuxu problemlərinə və duruş pozuntularına səbəb ola bilər. Bundan başqa, elektromaqnit şüalanma kimi məsələlər də valideynlərin diqqətindən yayınmamalıdır.”
Telefonlardan düzgün istifadə edilmədiyi təqdirdə onların tədris prosesində mənfi rol oynadığını vurğulayan ekspert, bu məsələyə xüsusi diqqət çəkir:“Telefonlar dərslər zamanı diqqəti yayındırır və şagirdlər özlərini dərslərə tam həsr edə bilmirlər. Bununla yanaşı, bəzi şagirdlər ev tapşırıqlarını yerinə yetirərkən tənbəllik edərək cavabları birbaşa internetdən tapmağa çalışır. Bu isə onların analitik düşüncə və tədqiqat bacarıqlarının inkişafına mane olur.”
Bəhman Hüseynli bildirir ki, beynəlxalq statistikalar da bu problemləri təsdiqləyir:“Son araşdırmalara görə, məktəb yaşlı uşaqların 70%-dən çoxu dərs vaxtı mobil telefonlarından istifadə edir. Onların təxminən 40%-i bu səbəbdən akademik performanslarında geriləmə yaşadıqlarını etiraf edir. Digər bir tədqiqat isə göstərir ki, şagirdlər arasında sosial şəbəkələrdən çox istifadə edənlərin dərs nəticələri 20-30% aşağı olur.”
Ekspert qeyd edir ki, valideynlər və məktəblər şagirdlərin telefonlardan istifadəsini düzgün tənzimləmək üçün birgə çalışmalıdır:“Valideynlər övladlarının telefon istifadəsinə nəzarət etməli və onlara bu cihazlardan düzgün istifadə qaydalarını öyrətməlidir. Məktəblərdə isə dərs zamanı telefonlardan istifadənin məhdudlaşdırılması ilə bağlı qaydalar tətbiq olunmalıdır. Məsələn, bəzi ölkələrdə şagirdlər məktəbə daxil olarkən telefonlarını xüsusi yerlərdə saxlayır və yalnız dərsdən sonra istifadə edə bilirlər.”
Bəhman Hüseynli əlavə edir ki, bir çox ölkələr mobil telefonların tədris prosesində istifadəsini tənzimləyən qaydalar qəbul edib:“Fransa məktəblərində şagirdlərə dərs zamanı telefon istifadəsi qəti şəkildə qadağandır. Bu qayda onların diqqətini dərslərə yönəltmək və sosial təzyiqləri azaltmaq məqsədilə tətbiq olunur. Cənubi Koreyada isə şagirdlərin telefon istifadəsi tədris materialları ilə məhdudlaşdırılır. Belə nümunələrdən Azərbaycan da yararlana bilər.”
Bəhman Hüseynli hesab edir ki, şagirdlərin mobil telefonlardan düzgün istifadə etməsi üçün həm valideynlər, həm də məktəblər konkret addımlar atmalıdır:
Təhsil proqramlarında texnologiya üzrə maarifləndirmə:"Şagirdlərə texnologiyadan faydalı şəkildə istifadə qaydalarını öyrətmək üçün tədris proqramlarına xüsusi mövzular daxil edilməlidir."Telefon istifadəsinə məhdudiyyətlərin tətbiqi:"Dərs zamanı telefon istifadəsinə qadağa qoyulmalı və bu qaydalara ciddi şəkildə əməl edilməlidir."Alternativ fəaliyyətlərin təşviqi:"Valideynlər övladlarını idman, musiqi və ya digər yaradıcı fəaliyyətlərlə məşğul olmağa təşviq etməlidir ki, onların vaxtını faydalı şəkildə keçirməsi təmin olunsun."Valideynlərin məlumatlandırılması:“Valideynlər üçün seminarlardan və maarifləndirici kampaniyalardan istifadə edilməlidir ki, onlar telefonların təhlükələri barədə daha məlumatlı olsunlar.”
Bəhman Hüseynli sonda bildirir ki, mobil telefonlardan düzgün istifadə qaydalarının tətbiqi şagirdlərin həm akademik uğurlarını artıracaq, həm də sağlamlıqlarını qoruyacaq:"Texnologiya inkişaf etdikcə, onun mənfi təsirlərindən qorunmaq üçün maariflənməli və şagirdlərə düzgün istiqamət verməliyik. Bu, gələcək nəsillərin daha sağlam və bilikli şəkildə formalaşması üçün vacibdir."
İlknur Əsədova
