ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp İranla müharibə ehtimalını istisna etməyib. O, bu barədə “Time” jurnalına müsahibəsində bildirib. O, Tehranla münaqişə ehtimalı barədə suala ara verdi və sonra dedi: “Hər şey mümkündür”. Lakin o, gələcəkdə İrana qarşı hansı addımların atılacağını dəqiqləşdirməyib.
Eyni zamanda məlum olub ki, Donald Trampın komandası Tehranın nüvə silahı yaratmasının qarşısını almaq üçün İranın nüvə obyektlərinə hərbi zərbələr endirəcəyini istisna etmir. Bu barədə Amerikanın “The Wall Street Journal” qəzeti mənbələrə istinadən yazır. “Tramp İranın nüvə silahı istehsal etməsinə mane olmaq variantlarını, o cümlədən qabaqlayıcı hava hücumları ehtimalını nəzərdən keçirir”,- nəşr yazır. Qeyd edilir ki, bu, uzun müddətdir davam edən diplomatiya və sanksiyalarla Tehranı cilovlamaq siyasətini pozacaq addım ola bilər. WSJ materialında qeyd edildiyi kimi, nüvə obyektlərinə hərbi zərbə endirmək variantı indi Suriyadakı hadisələr fonunda onun keçid komandasının bəzi üzvləri tərəfindən daha ciddi şəkildə nəzərdən keçirilir. Qəzetin mənbələri bildiriblər ki, İranın regional mövqeyinin zəifləməsi və son vaxtlar “Tehranın artan nüvə işinin ifşası” “həssas daxili müzakirələrə” təkan verib.
Bundan əlavə, məlum olub ki, İsrail hərbçiləri də hesab edir ki, Suriyaya uğurlu kütləvi zərbələrdən sonra onların İrandakı nüvə obyektlərinə zərbələr endirmək imkanı açılır. Bu barədə ordunun “Qalei İDF” radiosu məlumat yayıb. Qeyd olunur ki, İsrailin müxtəlif hərbi strukturları, o cümlədən ordu, ölkənin siyasi rəhbərliyinə Tehranla bağlı fəaliyyət variantlarını təqdim etmək üçün kəşfiyyat və müdafiə təşkilatları arasında koordinasiya aparır. İsrail ordusunun hesablamalarına görə, İsrailin hava zərbələrindən sonra əvvəllər güclü olan Suriya hava hücumundan müdafiə sistemi 80%-dən çox məhv edilib- IDF Galei bildirir. Əvvəllər Suriyanın hava hücumundan müdafiə sistemləri yəhudi dövlətinin aviasiyasına ciddi təhlükə yaradırdı, lakin indi vəziyyət dəyişir, Suriyanın hava məkanı, əslində, uçuşlar üçün açıqdır, radiostansiya izah edir.
İsrailin müdafiə naziri Yoav Qalantla Washington Post-a verdiyi yeni müsahibə də diqqətəlayiqdir. O, İsrailin oktyabrın 26-da 120 qırıcının iştirakı ilə həyata keçirdiyi hava hücumlarının “İrana qarşı fəaliyyət pəncərəsi” yaratdığını bildirib.
Belə ki, İsrail artıq öz döyüşçülərinə Qəzza və Livanda olduğu kimi İrana zərbə endirmək üçün aydın dəhliz verib və oradakı hədəflərə asanlıqla hücum edə bilir. Buna görə də ABŞ-ın hazırkı administrasiyası İrana qarşı nüvə məsələsində məcburi diplomatiya üçün fürsət görür,- deyə Qalant bildirib.
Deməli, məqsəd İranı nüvə silahı yaratmaq imkanından məhrum etməkdir. Və məlumatlara görə, İsrail və ABŞ orduları belə bir əməliyyatda birgə iştirak edə bilər. Hazırkı şəraitdə belə planlar nə dərəcədə uğurlu ola bilər? Bəs İranın Suriyada Əsəd rejiminin və ona yaxın olan Livanda Hizbullahın məhv edilməsindən sonra zəifləmiş və məhdud mövqelərini nəzərə alsaq, Tehranın bu cür hərəkətlərə reaksiyası necə ola bilər?
Bu barədə xarici ekspertlər Caliber.Az-la fikirlərini bölüşüblər. Rəyləri oxucularımıza təqdim edirik.
Amerikalı analitik və publisist Samson Katsman təsdiqləyib ki, İranın müvəkkilləri, Qəzzada Həmas və Livanda Hizbullahın məğlubiyyəti fonunda, eləcə də Orta Şərq regionunda İslam Respublikasının əsas müttəfiqi olan Bəşər Əsədin tamamilə süqutu fonunda ABŞ və xüsusilə də İsrailin siyasi dairələrində İranın nüvə proqramının gələcəyi ilə bağlı fəal müzakirələr gedir.
“İslam Respublikası sarsıdıcı məğlubiyyətə uğradı və ölkənin qonşularına və əsas qlobal oyunçulara öz iradəsini diktə edən regional hegemon rolunu şübhə altına aldı. Bu statusu bərpa etməyin ən qısa yolu nüvə silahına sahib olmaqdır. Bir çox analitiklərin fikrincə, Tehran onun yaradılmasından iki addım uzaqdadır. İranın nüvə klubuna daxil olması Yaxın Şərq üçün nüvə Armageddonu və bütövlükdə dünya üçün gözlənilməz nəticələr deməkdir. Yəhudi dövlətini məhv etmək məqsədini açıq şəkildə bəyan edən nüvə İranı İsrailin varlığına və regionda nüvə yarışının başlanmasına birbaşa təhlükədir: həm Türkiyə, həm də Səudiyyə Ərəbistanı nüvə paritetini bərpa etmək üçün hər şeyi edəcək. Mənə etiraz edilə bilər ki, İsrailin nüvə silahına malik olması açıq şəkildə bəyan edilmir. Bəli, bu doğrudur, yalnız İsrail heç bir qonşusunu yer üzündən silməklə hədələmir. İsrailin nüvə potensialı qorxutma və təhdid deyil, çəkindirmə vasitəsidir”,- ekspert vurğulayır.
Sual ortaya çıxır- İranın nüvə təhlükəsinin aradan qaldırılması üçün hazırki vaxt nə dərəcədə əlverişlidir?
“Görünür, sırf hərbi baxımdan buna praktiki olaraq heç bir maneə qalmayıb. Suriyanın hava hücumundan müdafiə sistemləri 80% sıradan çıxıb və yüksək ehtimalla İranın hava hücumundan müdafiə sistemləri də İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin hücumlarından sonra kifayət qədər darmadağın edilib. İranın nüvə obyektlərinə zərbə endirilməsi məsələsi siyasi iradə, siyasi qərar məsələsidir. Çox güman ki, Amerika administrasiyasının icazəsi olmadan İsrail təkbaşına belə bir hücuma getməzdi. Texniki tərəfdən, israillilərin bunkerlər üçün Amerika partlayıcı bombalarına ehtiyacı olacaq.
Qeyd etmək lazımdır ki, İranın nüvə proqramının ləğvi ilə bağlı vəziyyət mütləq isti fazaya keçməli deyil. Həm Fars körfəzində, həm də Şərqi Aralıq dənizində güclü Amerika dəniz qüvvələrinin olması Tehranla sonrakı danışıqlar üçün çox “inandırıcı dəlil”dir. Zamanla məhdudlaşan sərt danışıqlar İranın adi təxəyyüllərinə və hiylələrinə yer qoymur. Əminliklə deyə bilərik ki, Tramp administrasiyası ilə bu danışıqlar məhz belə olacaq. İran sülh yolu seçərsə”,- analitik vurğulayıb.
Onun fikrincə, İranın nüvə obyektlərinə zərbə endirməsinə mümkün cavabı ərəb körfəzi ölkələrinin neft hasilat potensialına hücum ola bilər.
“Mənim nöqteyi-nəzərimə görə, bu, intihara bərabər, İslam Respublikası üçün fəlakət olardı. Və İrana fanatik, ideoloji aludəçi insanlar rəhbərlik etsə də, yenə də görünür ki, onlar intihar etmirlər.
Sonda qeyd edirəm ki, Yaxın Şərqin tam nüvəsizləşdirilməsi, onun nüvə silahından tamamilə azad regiona çevrilməsi yalnız həqiqi sülhün bərqərar olması, təcavüzkar hazırlıqlar olmadan, nəsildən-nəslə ötürülən nifrət təbliğatı olmadan mümkündür. Təəssüf ki, bu günə qədər bu, yaxın gələcəkdən çox uzaq olan yaxşı bir arzudur”,- Katsman qeyd edib.
Ukrayna Gələcək İnstitutunun analitik mərkəzinin beynəlxalq siyasət və Yaxın Şərq üzrə eksperti İlya Kusa hesab edir ki, İranın bu vəziyyətdə yalnız iki yolu var.
“Birincisi, nüvə silahlarına sürətlə çatmaq üçün nüvə proqramını sürətləndirməyə çalışmaq və beləliklə, İsrailin indi meyl etdiyi və ABŞ-ı buna inandıra biləcəyi nüvə obyektlərinə qabaqlayıcı zərbələr endirmək ehtimalını azaltmaqdır.
Və eyni zamanda, İranın təsirinin hələ də güclü olduğu ölkələrdə, belə demək mümkünsə, müdafiə xəttini gücləndirmək lazımdır. İlk növbədə İraqda. Və Livanda, əlbəttə. Amma oradakı problemlər Hizbullahın zəifləməsi və çox güman ki, ABŞ və İsraillə genişmiqyaslı müharibəyə hazır olmaması ilə bağlıdır”,- analitik izah edib.
Ekspert düşünür ki, Tehran üçün ikinci variant, ABŞ-la, Tramp administrasiyası ilə razılığa gəlmək, onlara hansısa yeni nüvə sazişi əldə etmək üçün güzəştlər təklif etməkdir ki, bu da prinsipcə, Trampın çoxdan istəyidir, o, hətta prezident kimi ilk dövründə belə Obama ilə razılaşmadan daha yaxşı bir razılaşma əldə etmək istəyirdi.
“Yəni, o, bu barədə açıq danışdı və mən onun bu ideyasından əl çəkdiyini düşünmürəm. Və beləliklə, İran qısa müddətdə xoşagəlməz güzəştlərə gedir, eyni zamanda özünü İsrailin hücumlarından qoruya bilir. Uzunmüddətli perspektivdə Tramp getdikdən sonra, ümumiyyətlə, nüvə proqramına qayıda bilər”, - Kusa etiraf edir.
Tərcümə - Elçin Bayramlı
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “İnsan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, vətəndaşların hüquqi, siyasi mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi, sosial və siyasi fəallığının artırılması” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb
