Bu yaxınlarda xidmətə girən Pirireis sualtı qayığı özü ilə kritik qazanclar və Türkiyə üçün yeni bir yol xəritəsi gətirir. İstifadəyə verilən yeni 3 min tonluq hovuz, təchizat gəmiləri, ilk dəfə istifadə edilən hərəkət sistemi və s. Gəlin bütün bunların yaxın gələcək üçün nə demək olduğuna nəzər salaq.
Türkiyənin uzun illərdir gözlədiyi xəbərlərdən biri də Pirireis sualtı qayığının xidmətə girməsi oldu. Və bu gözlənti son vaxtlar reallığa çevrilib. Pirireis rəsmi olaraq vəzifədədir.
Bu sualtı qayıq ölkəmizin “yeni tipli sualtı qayıq” layihəsi çərçivəsində inventara əlavə edilən ilk platformadır. Təbii ki, demək olar ki, hər kəs birbaşa platformaya diqqət yetirdi, lakin Pirireisin təqdimat mərasimində eşitdiyimiz, lakin arxa planda qalan çox kritik detallar da var.
Bu təfərrüatları işıqlandırmaq üçün Müdafiə və Dəniz Mütəxəssisi Kozan Səlcuq Erkan ilə bir araya gəldik və Pirireis, o gün mərasimdə eşitdiklərimiz və türk donanmasının yaxın gələcəyi haqqında danışdıq.
Erkan ilk olaraq layihənin az qala 15 illik macərasını izah etməyə başlayır. “Gec oldu, amma yaxşı oldu” deyir. O deyir ki, Pirireysin dənizə endikdən sonra avadanlıq və sınaq prosesləri 5 ilə yaxın vaxt aparıb.
Erkan ilk dəfə bir şey etmənin zaman alacağına diqqət çəkir və Türkiyənin də sualtı proses zamanı bunu yaşadığını vurğulayır. O bildirir ki, yeni sinif sualtı layihələrində çox kritik elementlər yerli istehsaldır. Yerli döyüş idarəetmə sisteminin, yerli missiya kompüterlərinin, yerli və hətta əksər yeni sursatların istehsalı və bu platformalarda sınaqdan keçirilməsi kimi vəzifələr olduqca çətindir.
Erkanın sözlərinə görə, bu prosesdə Türkiyə ən müasir sualtı qayıq istehsal edib idarə edə bilmək kimi iki çox dəyərli məsələni sınaqdan keçirib. “Bu iş hazır sualtı qayıq almaq kimi deyil. Test və nəzarət mərhələləri sizin üçün çox çətin olur. Ancaq nəticə də faydalıdır. "Biz indi bu xeyirli sona çatdıq" deyə fikirlərini bölüşür.
Bu dövrdə Türkiyə sualtı qayıqlar üçün öz milli məhsullarını inkişaf etdirməyə davam etdi. Bu çərçivədə ölkəmizdə ilk dəfə sualtı torpedo borularını ehtiva edən yay bölməsi istehsal edildi.
[Türkiyə bu dövrdə sualtı qayıqlar üçün öz milli məhsullarını inkişaf etdirməyə davam etdi. Bu çərçivədə ilk dəfə olaraq ölkəmizdə sualtı torpedo borularını ehtiva edən yay bölməsi istehsal edildi.]
Biz almanların biznes strukturunu dəyişdik
Erkan hesab edir ki, ilk imzadan təxminən 15 il sonra layihənin təhvil verilməsində həm Almaniya, həm də Türkiyə iştirak edib. O, Ankaranın almanların Yunanıstan üçün hazırladığı eyni tipli sualtı qayıqları gözlədiyi təfərrüatını bölüşür. Səhvlər tam aradan qaldırıldıqdan sonra tikinti mərhələsinə keçdik. O qeyd edir ki, Türkiyə həm tikinti prosesində, həm də dizaynda davamlı olaraq yerli həll yollarını tapmağa çalışır və bu, prosesin həmişəkindən fərqli işləməsinə səbəb olur.
Kozan Selçuk Erkan baş verənləri belə xülasə edir:
“Almanlar bizim tələblərimizə görə əzbərlədikləri biznes modelində irəli gedə bilmədilər. Qarışığa pandemiya dövrü də əlavə edildi. Bəzi siyasi ləngimələr də oldu. Ancaq gecikmənin ən mühüm səbəbi sualtı qayığın Alman dizaynından türk həllərinə çevrilməsi zamanı baş verdi. Hansı ki, məncə, gözləməyə dəyər bir uğur idi. Burada həm prosesi idarə edən bürokratlar, həm də əsgərlər böyük tərifə layiqdirlər.
Pirireis istehsal edilərkən Alman Gəmiqayırma Zavodu tarixinin ən mürəkkəb sualtı konstruksiyalarından biri üzərində işləyirdi. Təbii ki, hazırda Pirireisdən danışılır, lakin bu layihədə tikilməkdə olan başqa sualtı qayıqlar da var. Və layihədə ilk sualtı qayıqla sonuncu sualtı qayıq arasında yerləşmə baxımından ciddi fərqlər olacaq. Hər bir layihə ilə yerlilik artacaq.
Bu layihə tamamlanacaq, amma ölkəmizin sualtı macərası bitməyəcək. Tamamilə yerli və milli resurslarla inkişaf etdirəcəyimiz öz dizayn sualtı layihələrimizi bu işdən əldə edəcəyimiz təcrübə ilə həyata keçirəcəyik”.
“Yanacaqla işləyən gəmilər və hovuzlar məsələsi diqqətdən kənarda qalmamalıdır”
Xəbərin əvvəlində dediyimiz kimi, Pirireis gözə çarpsa da, həmin gün həm 3 min tonluq sualtı hovuzu, həm də üç ayrı təchizat gəmisi rəsmi olaraq xidmətə verildi. Bu hadisələri Kozan Səlcuq Erkandan da soruşuruq.
O, üç min tonluq sualtı hovuzu “Bizi sualtı qayıq tikintisinə həsr etdiyimizin fiziki sübutu” cümləsi ilə şərh edir. Sualtı qayıqların sürüşmə zolağından hovuza doğru hərəkəti və avadanlıqların işinə baxıldığı bir proses var. Erkan bu əməliyyatları yerinə yetirərkən hava şəraitindən asılı olmayaraq qapalı, idarə olunan mühitin vacibliyinə diqqət çəkir.
Təkcə o yox. Erkanın sözlərinə görə, hovuz başqa sualtı qayıqlarla da əhatə olunub.
Baxım və təmir üçün də lazımdır. Bu hovuzlarda sualtı qayıqlar üçün həyati vacib örtük işləri də aparılır.
Yanacaq gəmilərinə gəlincə, onlar “limanların naməlum qəhrəmanlarıdır... Onlar körpüyə yanaşmazdan əvvəl gəmiləri tez bir zamanda yanacaq, su və qida ilə təmin edirlər. Baza ərazilərimiz artdıqca bu gəmilərə daha çox ehtiyacımız olacaq. "Onların inventarlaşmaya daxil olması çox xoşdur" deyir.
Havadan müstəqil hərəkət sistemi nə üçün vacibdir?
Dedik ki, Reis sinifli sualtı mərasimi əslində platformanın istismara verilməsindən daha çox məna daşıyır. Bunlardan biri də Pirireis ilə daha əvvəl inventarda olmayan bir texnologiyanın ilk dəfə istifadə edilməsidir. Havadan müstəqil hərəkət sistemi (AIP) kimi tanınan bu struktur Ankaranın bu prosesdə əldə etdiyi ən mühüm nailiyyətlərdən biridir.
Erkan deyir ki, bu, sualtı texnologiyanın ən qabaqcıl nöqtələrindən biridir. Əvvəlki sualtı qayıqlarımız dizel elektrik enerjisindən istifadə edirdi. Və bu nöqtədə batareyaları vaxtaşırı doldurmaq lazımdır. Bunun üçün su səthinə çıxır. Buna görə də aşkarlanma riski var.
Pirireis ilə ilk dəfə istifadə edəcəyimiz AIP sistemi ilə açıq hava ehtiyacı aradan qalxır. Sualtı qayığın altında nə qədər çox qalsanız, aşkarlanma ehtimalı bir o qədər az olar. Məlum olduğu kimi, Reis sinifli bütün sualtı qayıqların 2029-cu ildə istifadəyə verilməsi planlaşdırılır. Bu proses başa çatdıqdan sonra AIP texnologiyalı 6 sualtı qayıqımız var. 2030-cu illərin ortalarında milli sualtı qayıqların işə salınması ilə bu rəqəm 10-a yüksəlir.
Bu nöqtədə Kozan Səlcuq Erkan da AKYA və ATMACA elementlərinə diqqət çəkir və sualtı qayıqlardan atılacaq bu raketlərin Türkiyə üçün son dərəcə strateji qazanc olduğunu bildirir.
