Azərbaycan Qafqazın qədim bir coğrafiyası olmaqla yanaşı Şərqin aparıcı mədəniyyət mərkəzlərindən biri olub. Ölkəmizin ərazisində karvanasaray tipli qonaqlama yerlərinin çoxğluğu göstərir ki, tarixin bütün dövrlərinə baxsaq burada çoxsaylı səyyahların və ticarət məqsədli səfər edən insanların sayı çox olub.
Coğrafiyamıza sonradan köçən xalqlar yerli xalqların adətlərini, mahnılarını, folklorunu, mətbəxini və maddi və qeyri maddi irsə məxsuluqlarını özününküləşdiriblər. Ermənilər bəlidir, qaraçılar olaraq oğurluq onların genindən gəlir, bəs gürcülər niyə belə edir? Sualın sadə cavabı var, şanlı tarixi və coğrafiya ilə aborigen bağlılığı olmayan gürcülər Qafqaza köçüb gələndən sonra özlərinə bir mədəniyyət və tarix yaratmalı idilər, bu isə əlbətdə, Azərbaycan coğrafiyasında olan hazır məhsulu götürüb özününkü etmək daha rahat oldu.
Yüzlərlə bizə məxsus maddi və qeyri maddi irsimiz hazırda əksər torpaqlarımız kimi gürcülər tərəfindən işğal edilib. Bunlardan biri də, qədim tərəkəmə-oğuz rəqsi olan ŞƏLƏ-QOYdur.
Azərbaycanda qədimdə əhalinin əsas işi maldarlıq və heyvandarlıqla yanaşı şax, odun, taxıl, yonca və digərləri daşımaq idi. Buna biz el arasında Şələ bağlamaq deyirik. Şələni çiyinlərinə alanlar onun tez daşınması üçün yallı rəqsində olduğu kimi sıra-sıra dururdular və onu bir birinə ötürüdülər. Bu zaman isə ritmik musiq sədaları ifa olunurdu ki, ney, nağara və sazda işçilər motivasiya olsunlar. Buna qədim yazılarda "Şələ qoy" rəqsi deyirlər.
Azərbaycanda Atabəylər dövründən başlayaraq xalq arasında toylarda və el şənliklərində ifa olunan bu rəqs zamanla bütün Qafqaza yayılmışdır.
Gürcü dilində və tarixində ŞƏLƏ sözü ilə bağlı bir ifadə belə yoxdur.
Yox olduğu üçün də onlar bu sözü özünükləşdirib Şalaxo ediblər. Məhz 1970-ci illərdə AZTV-nin o illərdə xoreqarafı Kamal Həsənov gürcülərlə dava edib ki, rəqsin adını niyə dəyişmsiniz. Bunun adı Şələ qoydur. Gürcülər bu günə qədər də Şalaxo sözünün mənası ilə bağlı bir elmi fakt və sübut ortaya qoya bilməyiblər.
Ermənilər isə lap irəli gedərək saxta bir məlumat yayırlar ki, guya bu mahnı erməni Nikoqayus Tiqranyan 1895-ci ildə bəstələyib. Halbuki ilkin orta əsr və orta əsr qaynaqlarında bu mahnının Azərbaycanda ifa edildiyi barədə kifayət qədər qeydlər var. Bu ermənilər o qədər hətta irəli gedib Azərbaycan rəqsi, “Basqalını” erməni Şalaxosu (Somxuri Şalaxo) kimi qələmə verirlər.
Lakin həm gürcü, həm də ermənilər yaxşı bilirlər ki, bu xalq rəqsini Səid Rüstəmov 1937-ci ildə nota köçürüb və bütün SSRİ-bu rəqsin Azərbaycana aid olduğunu təsdiq edib.
Bu gün Gürcülər və Ermənilər bu mahnının onlara məxsus olduğunu iddia edirlər. Lakin ən azından rimə və musiqinin ifa tərzinə baxanda burda nə gürcü və nə də erməni elemenləri görmək olar.
Zaur Əliyev, dosent
visiontv.az
